ପଦ୍ମପୁରାଣ, ସୃଷ୍ଟିଖଣ୍ଡରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ବାଡ଼ବାଗ୍ନିଙ୍କୁ ପଶ୍ଚିମ ସମୁଦ୍ରକୁ ବୋହିନେଇ ଯିବାକୁ ଇନ୍ଦ୍ର ହିଁ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ସରସ୍ୱତୀ ପ୍ରଥମେ ସେଥିରେ ରାଜି ହୋଇ ନଥିଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ସେ କହିଥିଲେ, ମୁଁ ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିଣୀ ନୁହେଁ । ବ୍ରହ୍ମା ମୋର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା । ତାଙ୍କର ବିନା ଆଦେଶରେ ମୁଁ କିଛି କରିପାରିବି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ୟ ଦେବଗଣ ଏକାଠି ହୋଇ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ । ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ବାଡ଼ବାଗ୍ନିଙ୍କୁ ସମୁଦ୍ରକୁ ବୋହି ନେବାକୁ ବ୍ରହ୍ମା ସରସ୍ୱତୀଙ୍କୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ସରସ୍ୱତୀ ତାଙ୍କର ଆଦେଶ ପାଳନ କରିଥିଲେ ।
ବାଡ଼ବାଗ୍ନିଙ୍କୁ ଧାରଣ କରି ସରସ୍ୱତୀ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ପଥ ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥିଲେ, ସେହିସବୁ ପଥରେ ଅନେକ ତୀର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ତୀର୍ଥ ହେଉଛି ପୁଷ୍କର । ବାଡ଼ବାଗ୍ନି ସହ ସରସ୍ୱତୀ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଗତିକରି ଏକ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ । ସେହି ଦିନରୁ ପୁଷ୍କର ଏକ ପୁଣ୍ୟ ତୀର୍ଥରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି ଯେ ସେହି ତୀର୍ଥରୁ ଜଳପାନ କଲେ ବ୍ରହ୍ମଲୋକ ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଏ ।
ନଦୀ ରୂପରେ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କର ଆଉ ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନାମ ହେଉଛି ନନ୍ଦା । ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ପୁଷ୍କରରୁ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ଅଗ୍ରସର ହୋଇ ସରସ୍ୱତୀ ଏକ ଉଦ୍ୟାନ ନିକଟରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ସେ ନନ୍ଦା ନାମରେ ଖ୍ୟାତ ହେଲେ । ଏହି ନନ୍ଦା ନାମ ପଛରେ ଏକ କାହାଣୀ ଅଛି । ସେହି କାହାଣୀଟି ହେଉଛି-
ଏକଦା ପ୍ରଭଞ୍ଜନ ନାମରେ ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ । ଥରେ ସେ ଜଙ୍ଗଲରେ ଶିକାର କଲାବେଳେ ଲତା ଗୁଳ୍ମ ମଧ୍ୟରେ ହରିଣୀଟିଏ ଦେଖି ତାହାକୁ ଶିକାର କରିବାକୁ ତୀର ନିକ୍ଷେପ କଲେ । ସେତେବେଳକୁ ହରିଣୀଟି ତା’ର ଛୁଆକୁ କ୍ଷୀର ପିଆଉଥିଲା । ତୀର ଯାଇ ହରିଣୀ ଦେହରେ ବାଜିଲା । ହରିଣୀଟିକୁ ଖୁବ୍ କଷ୍ଟ ହେଲା । ସେ ଆଉ ତାର ଶିଶୁୁପୁତ୍ରକୁ କ୍ଷୀର ପିଆଇ ପାରିଲା ନାହିଁ । ସେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ହେ ରାଜା, କୌଣସି ହରିଣ ଜଳପାନ କରୁଥିବା ବେଳେ, ଶୋଇଥିବା ବେଳେ, ଶାବକକୁ କ୍ଷୀର ପିଆଉଥିବା ବେଳେ ବା ତାର ମିଳନ ବେଳେ, ତାହାକୁ ତୀର ନିକ୍ଷେପ କରିବା ରାଜଧର୍ମ ନୁହେଁ । ମୁଁ ମୋର ଶାବକକୁ କ୍ଷୀରପାନ କରାଉଥିବା ବେଳେ ତୁମେ ମୋତେ ତୀର ନିକ୍ଷେପ କରି କଷ୍ଟ ଦେଇଛ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଉଛି, ତୁମେ ବାଘଟିଏରେ ପରିଣତ ହୋଇ କଣ୍ଟାଝଟାପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଙ୍ଗଲରେ ଘୂରି ବୁଲିବ । ହରିଣର ଅଭିଶାପ ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ସତେ ଯେପରି ବଜ୍ରପାତ ହେଲା । ସେହି ଅଭିଶାପରୁ ତାଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ସେ ହରିଣୀଟିକୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ । ମାତ୍ର ଅଭିଶାପ ହେଉ କି ଆଶୀର୍ବାଦ, ତାହା ଯଦି ହୃଦୟ ଭିତରୁ ଆସିଥାଏ, ତାହା କେବେ ବ୍ୟର୍ଥ ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଆମ ଦେବଦେବୀ . ୪୯