ବାରମ୍ବାର କାନ୍ଦିବାରୁ ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବଙ୍କୁ ଏଗାରଟି ନାଆଁ ଦେଇଥିଲେ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କେତେକ ପୁରାଣରେ ଲେଖାଅଛି । ସେହି ଏଗାରଟି ନାଆଁ ଅନୁସାରେ ଶିବ ଏକାଦଶ ରୁଦ୍ର ଭାବରେ ପରିଚିତ । କେବଳ ଏହି ଗୋଟିଏ ନୁହେଁ, ଶିବଙ୍କର ଜନ୍ମ ଓ ନାମ ସମ୍ପର୍କରେ ଆହୁରି ବହୁ କାହାଣୀ ରହିଛି । ଗୋଟିଏ କାହାଣୀରେ, ଶିବ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ କ୍ରୋଧରୁ ଜାତ ହୋଇଥିବାର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ସେଥିରେ କୁହାଯାଇଛି, ବ୍ରହ୍ମା ଯେତେବେଳେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନାଭିଦ୍ମରୁ ପ୍ରକଟ ହେଲେ, ସେତେବେଳେ ମଧୁ ଓ କୈଟଭ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ଅସୁର ତାଙ୍କୁ ମାରିପକାଇବା ପାଇଁ ଧାଇଁ ଆସିଲେ । ତେଣୁ ବ୍ରହ୍ମା ଖୁବ୍ ରାଗିଗଲେ । ଫଳରେ ତାଙ୍କ କ୍ରୋଧରୁ ଶିବ ଜନ୍ମ ହେଲେ । ସେହି ଶିବ ରୁଦ୍ର ବା ଶୂଳପାଣି ନାମରେ ପରିଚିତ ।
ଶିବଙ୍କର ପରିବାର ଖୁବ୍ ବିରାଟ । ଶିବ ମହାମେରୁ ପର୍ବତର ଶିଖରରେ ରହନ୍ତି । ସେଠାରେ ନଅଟି ନଗ୍ର ଅଛି । ସେହି ନଅ ନଗ୍ର ମଧ୍ୟରୁ ଶିବଙ୍କର ଯେଉଁ ନଗ୍ରଟି, ତାହାର ନାଆଁ ଯଶୋବତୀ । ସେହି ଯଶୋବତୀ ପୁରରେ ଶିବ ଓ ତାଙ୍କର ପରିବାର ରହନ୍ତି । ଶିବଙ୍କର ପରିବାର କହିଲେ, ଦୁଇ ପତ୍ନୀ- ଗଙ୍ଗା ଓ ପାର୍ବତୀ । ଶିବଙ୍କର ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଗଣେଶ ଓ କାର୍ତ୍ତିକ ।
ଗଣେଶଙ୍କର ସିଦ୍ଧି ଓ ବୁଦ୍ଧି ନାମରେ ଦୁଇ ପତ୍ନୀ ଏବଂ କ୍ଷେମ ଓ ଲୋଭ ନାମରେ ଦୁଇ ପୁତ୍ର । ତାଙ୍କର ବାହନ ମୂଷିକ । କାର୍ତ୍ତିକଙ୍କର ପତ୍ନୀ ଦେବସେନା ଓ ବାହନ ମୟୂର । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ବିଜୟା ଆଦି ଅନେକ ସଖୀ, ଏକାଦଶ ରୁଦ୍ର, ରୁଦ୍ରାଣୀ, ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ, ମାତୃକା ଓ ଭୈରବ ଆଦି ବହୁ ସହଚର ଓ ସହଚରୀ ଅଛନ୍ତି । ପାର୍ବତୀଙ୍କର ବାହନ ସିଂହ ଓ ଶିବଙ୍କର ବାହନ ଧର୍ମାବତାର ନନ୍ଦୀ । ଏ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମିଶାଇ ଶିବଙ୍କର ଏକ ବିରାଟ ପରିବାର ।
ଶିବ ଅନେକ ଅବତାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ବୋଲି ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି । ତେବେ ସେହି ଅବତାରଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ଣ୍ଣାବତାର ନୁହେଁ, ଅଂଶାବତାର । ସେହି ଅଂଶାବତାର ଗୁଡ଼ିକ ଭିତରୁ ମୁଖ୍ୟ କେତୋଟି ହେଉଛି, ଦୁର୍ବାସା, ବାନର, ଶକ୍ତି ଓ ବରୁଣ । ଅଂଶାବତାର ରୂପେ ସେ ବିଭିନ୍ନ ଦୈତ୍ୟ ଓ ଦାନବଙ୍କୁ ସଂହାର କରିଥିଲେ । ପୁଣି ତପଚାରୀ ମୁନି ଋଷିଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବହୁ ବର ଦେଇଥିଲେ । ଶିବ ନିଜେ ଓ ନିଜର ଅଂଶାବତାରରେ ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ବର ଦେଇଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଅଗଣନ । ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଅଳ୍ପ କେତେଜଣ ହେଉଛନ୍ତି - ସିଂହବକ୍ତ୍ର, ରୁକ୍ମୀ, ବାଣ, ସୁଦକ୍ଷିଣ, ଶାଲ୍ୱ, ବୃକାସୁର, ରତିଦେବୀ, ଇନ୍ଦ୍ରଜିତ, ଭୃଗୁ, ଗାନ୍ଧାରୀ, ପ୍ରଭଞ୍ଜନ, ଶ୍ୱେତକୀ, ଜରାସନ୍ଧ, ବାଣାସୁର, ସଗର, ଭଗୀରଥ, ଜୟଦ୍ରଥ, ସୋମଦତ୍ତ, ତଣ୍ଡୀ, ସ୍କନ୍ଦ, ଅରୁନ୍ଧତୀ, ଅମ୍ବା ଓ ପରଶୁରାମ ।
୫୬ . ଆମ ଦେବଦେବୀ