ଅର୍ଘ୍ୟଥାଳୀ/ପଞ୍ଚାୟତ
ପଞ୍ଚାୟତ
ଲେଖକ/କବି: ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର
ପଞ୍ଚଭୂତ ଯୋଗେ ବିଧି ଗଢ଼ି ଅପଘନ
ପ୍ରାଣ ଆଦି ପଞ୍ଚବାୟୁ କଲା ସଂସ୍ଥାପନ ।
ପଞ୍ଚକୋଷେ କରେ ସିନା ପରମାତ୍ମା ବାସ
ପଞ୍ଚକୋଳେ ପଞ୍ଚମୂଳେ ଆମୟ ବିନାଶ ।
ପଞ୍ଚଗଙ୍ଗା ସ୍ନାନେ ତାପ ନ ରହେ କିଞ୍ଚିତ,
ପଞ୍ଚଗବ୍ୟେ ହୋଇଥାଏ ପାପ ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ୍ତ ।
ପଞ୍ଚଶରେ ପଞ୍ଚଶର କରେ ବିଶ୍ୱ ଜୟ,
ପଞ୍ଚମୁଖ ସିଂହ ବନେ ଭ୍ରମଇ ନିର୍ଭୟ ।
ହସ୍ତ କରେ କାର୍ଯ୍ୟ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗୁଳିର ବଳେ,
ପଞ୍ଚ ପଞ୍ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟରେ ଜ୍ଞାନକର୍ମ ଚଳେ ।
ସେହିରୂପେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମାଜ-ଜୀବନେ
ଅଶେଷ କଲ୍ୟାଣକର ଅଟଇ ଭୁବନେ ।
ପୂର୍ବକାଳେ ପଞ୍ଚାୟତେ ଥା’ନ୍ତି ସଭାସଦ,
ଧର୍ମକୁ ଯେ ମଣୁଥିଲେ ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପଦ ।
ପକ୍ଷପାତ ମଣି ପାପ ମହାଭୟଙ୍କର
ସମ ଜ୍ଞାନ କରୁଥିଲେ ମନେ ନିଜ ପର ।
ଶାସ୍ତ୍ରମତେ ଥିଲେ ଯେଣୁ ନ୍ୟାୟପରାୟଣ
ଅଦ୍ୟାପି ବୋଲନ୍ତି ଲୋକେ ‘ପଞ୍ଚନାରାୟଣ’ ।
ପରକାଳେ ଥିଲା ତାଙ୍କ ଅଟଳ ବିଶ୍ୱାସ,
ଜାଣୁଥିଲେ ପାପ କରେ ବଂଶର ବିନାଶ ।
ଆଜି ସେହି ପଞ୍ଚାୟତ ପାଇଛି ପଞ୍ଚତ୍ୱ
ପ୍ରେତ ଆତ୍ମା ତାର ଛାଡ଼ି ନାହିଁ ଏ ଜଗତ ।
ଦେଖ ପ୍ରତି ଗ୍ରାମେ ହେଲେ ବାଦ-ପ୍ରତିବାଦ
ପଞ୍ଚ ପ୍ରତି ଦେଇଥାନ୍ତି ତହିଁର ସମ୍ବାଦ ।
ଯେଉଁ ଗ୍ରାମେ ଥା’ନ୍ତି ସାଧୁ ସଚ୍ଚରିତ୍ର ଜନ,
କରିଦେଇଥାନ୍ତି ସେହିବିବାଦ ଭଞ୍ଜନ ।
ଅନେକ ଗ୍ରାମରେ’ ଛନ୍ତି ଜଘନ୍ୟ ଦୁର୍ଜନ,
ଶାନ୍ତି ସ୍ଥଳେ କରିଥାନ୍ତି କଳହ ସୃଜନ ।
କ୍ରୋଧେ ଅନ୍ଧ ହୋଇ ଲୋକେ ନପାରନ୍ତି ଜାଣି
କରୁଥାନ୍ତି ବିବାଦରେ ପଡ଼ି ଅର୍ଥହାନି ।
ଦୁଷ୍ଟଙ୍କ ଜୀବନ ଥାଏ ପାପଧନେ ବିକା,
କଳି ଲଗାଇବା ତାଙ୍କ ଜୀବନ-ଜୀବିକା ।
ବାଦୀ ପ୍ରତିବାଦୀ କେହି ଗଲେ ତାଙ୍କ ପାଶ,
କୌଶଳେ ସଜାଇଥାନ୍ତି ଅର୍ଥଟଣା ଫାଶ ।
ଆପଣାକୁ କରିଥାନ୍ତି ମୃଗେନ୍ଦ୍ର ବିଚାର,
ମଣିଥାନ୍ତି ଗ୍ରାମ ଲୋକେ ତାହାଙ୍କ ଶିକାର ।
କାହିଁ କାହିଁ ଛନ୍ତି ଦୁଷ୍ଟ ଗ୍ରାମ-ଅଧିପତି,
ଭ୍ରୂକ୍ଷେପ କରନ୍ତି ନାହିଁ ଗ୍ରାମ-ପଞ୍ଚ-ପ୍ରତି ।
ଧମକଚମକେ ପଡ଼ି ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚଜନ
କରି ଦେଇଥାନ୍ତି ତାଙ୍କ ଧନ ଅରଜନ ।
ପାଇଥାନ୍ତି କିଛି କିଛି ପାପ ପୁରସ୍କାର,
ମଣିଥାନ୍ତି କୁମର୍ମହିଁ ସୁପୁରୁଷକାର ।
ହୃଦୟରେ ଥାଏ ତାଙ୍କ ଅଟଳ ବିଶ୍ୱାସ
ଗ୍ରାମପତି କରିଦେଇପାରେ ସର୍ବନାଶ ।
ନୁହଇ ତାଙ୍କର ସେହି ବିଶ୍ୱାସଟି ଭ୍ରାନ୍ତ,
ଦେଖିଛନ୍ତି ଶତ ଶତ ତହିଁର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ।
ରହି ନ ପାରଇ ତହିଁ କେବେ ରାଜବିଧି,
ଗ୍ରାମପତି ଯହିଁ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କର ବିଧି ।
ଯେତେବେଳେ ଜଳ ବିନା ମରୁଥାଏ ଧାନ,
ଗ୍ରାମପତି ଗ୍ରାସିଦିଏ ଆଇନ ବିଧାନ ।
କେତେଠାରେ ପଞ୍ଚମାନେ ହୁଅନ୍ତି ତା’ ସାହା,
ସର୍ବଗ୍ରାସୀ ଅନଳକୁ ଯେଉଁରୂପେ ସ୍ୱାହା ।
ସର୍ବ ଅଗ୍ରେ ଯିବେ ଗ୍ରାମ ପତିକ୍ଷେତ୍ରେ ଜଳ,
ତା’ ପଛକୁ ଯା’ର ଯେତେ ଥିବ ଅର୍ଥବଳ ।
ଜଳ ପାଇଁ ପ୍ରଜା ସଦା ଦିଏ ରାଜ-କର,
ଜଳ ପାଇବାର କିନ୍ତୁ ହୁଏ କଷ୍ଟକର ।
ଏକେ ତ ଆଶ୍ୱିନ ମାସ ଅନ୍ନ ଥିବ ସରି,
ଉପବାସେ ଥିବ ପୂଜା ଜୀବନ୍ମୁ ତ ସରି ।
ହେଉଥିବ ଅର୍ଥ ବିନା ବୁଦ୍ଧି ତାର ବଣା,
ଅର୍ଜୀ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେବ ବାର ଅଣା ।
ଏଣେ ଆସୁଁ ଆସୁଁ ରାଜଦ୍ୱାରରୁ ଆଦେଶ,
ଜଳାଶୟ ଜଳରାଶି ହୋଇଥିବ ଶେଷ ।
କିମ୍ବା ଗ୍ରାମପତି ରଚି ବିବିଧ କୌଶଳ
ଛଳେ କରିଦେବ ରାଜ-ଆଦେଶ ବିଫଳ ।
ଜଳ ପାଇଁ ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ ହୋଇ କଳି ଜାତ
ନିରୀହ ପରଜା-ଶିରୁକରେ ରକ୍ତପାତ ।
ଅନାହାରୀ ସଭ୍ୟମାନେଏଣେ ଛନ୍ତି ବସି,
ଫଳ ହାର ଲୋଭେ ଯା’ର ଚିର ଏକାଦଶୀ ।
କଳି-ଦେବ ବହି ପ୍ରଜା ଦ୍ରବ୍ୟ ଭାର ଭାର,
ଯୋଗାଡ଼ କରନ୍ତି ଲେହ୍ୟ ପେୟ ଫଳାହାର ।
ଅନାହାରୁ ଫଳାହାର ଅବା ଜଳଯୋଗ
ମୂଲ୍ୟରେ ଅଧିକ ହୁଏ ସେ ଏକ ସୁଯୋଗ ।
ରୁଚିକର ଫଳାହାର କାହାର କୁକୁଡ଼ା,
କାହାର ବା ସରୁ ଚୁଡ଼ା, କା’ ଶାଲ ଉଖୁଡ଼ା ।
ଅଣ୍ଟାଖୋସାରୂପେ ଯାହା ଆଣ୍ଟ ହୋଇ ଆସେ,
ମନୋମତ ଫଳାହାର ଚଳେ ତହିଁ ମାସେ ।
ସାଧୁତା ବ୍ୟାଜରେ ନାନା ଅପକର୍ମ କରି,
ଧନ ଦ୍ରବ୍ୟେ ଦେଇଥାନ୍ତି ନିଜ ଗୃହ ଭରି ।
ବିରାଡ଼ି କରଇ ଦୁଗ୍ଧପାନ ଚକ୍ଷୁ ବୁଜି,
ସମସ୍ତେ ଯେ ଦେଖୁଥାନ୍ତି ନପାରେ ତା’ ବୁଝି ।
ଅନାହାରୀ ହୁଏ ଲୋକ ଥିଲେ ଭାଗ୍ୟବଳ,
ଇହକାଳେ ମିଳିଯାଏ ସଦ୍ୟ ପୁଣ୍ୟଫଳ ।
ଧନ୍ୟ କଳି, ଭୀତ ନୋହୁ ଇଂରେଜ-ଶାସନେ,
ଦେଖୁଅଛୁ ବସିଛି ଯେ ଧର୍ମର ଆସନେ,
ହୃଦେ ତାର ଢାଳି ଢାଳି ନାରକୀୟ ବୁଦ୍ଧି,
ବେଳୁଁ ବେଳ କରୁଅଛ ପାପଭାର ବୃଦ୍ଧି ।
କାହିଁ ବା ଖାତକ ନେଇ ସାହୁଠାରୁ ଟଙ୍କା
ପରିଶୋଧ କଲାବେଳେ ମୁହଁ କରେ ବଙ୍କା ।
କେତେ ବା ବିନୟ କରି ଋଣ ଥାଏ ନେଇ
ଉଗ୍ରମୂର୍ତ୍ତି ଧରେ ପୁଣି ନ ପାରିଲେ ଦେଇ ।
କେହି ବା ନ ଦେଇ ଋଣ ହୋଇ ସାହୁକାର
ନିରୀହ ଲୋକଙ୍କୁ କରିଦିଏ ଛାରଖାର ।
ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ଶିକ୍ଷା ଲଭି କେତେ କ୍ରୂର ଜନ
ମିଥ୍ୟା-ଜାଲେ କରୁଛନ୍ତି ଅର୍ଥ ଅରଜନ ।
ମିଥ୍ୟା-ଅସ୍ତ୍ର ତୀକ୍ଷ୍ଣ କରି ଅଦାଲତ-ଶାଣେ
ମାରୁଛନ୍ତି ଅଶିକ୍ଷିତ ପରଜାଙ୍କ ପ୍ରାଣେ ।
ଶାଣକାର ପରି ତହିଁ ଓକିଲମଣ୍ଡଳ
ଟଙ୍କାମୁଣି ଭରୁଛନ୍ତି ବସି ଦଳ ଦଳ ।
ତାଙ୍କଠାକୁ ଯାଉ ବାଦୀ ଅବା ପ୍ରତିବାଦୀ,
ସମସ୍ୱରେ ହେଉଛନ୍ତି ତାର ଜୟନାଦୀ ।
ଶିକ୍ଷାଫଳ ହେଉଅଛି ମିଥ୍ୟାପ୍ରସାରଣ,
ସତ୍ୟ ମୁଖେ ପ୍ରହାରଣ, ସାଧୁ ପ୍ରତାରଣ ।
ସମସ୍ତେ ଜଗତେ କିନ୍ତୁ ନୁହନ୍ତି ସମାନ,
ଅଛନ୍ତି ଧାର୍ମିକ ପୁଣି ଛନ୍ତି ଜ୍ଞାନବାନ ।
ସେହିମାନେ କରିଥାନ୍ତି ଉତ୍ତମ ବିଚାର,
ପ୍ରକୃତ ସେ ଜଣେ ଜଣେ ଧର୍ମ-ଅବତାର ।
ସେମାନେ ହୁଅନ୍ତି ଯଦି ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ପଞ୍ଚ,
ହୋଇ ନ ପାରଇ କେବେ ବିଚାର ପ୍ରପଞ୍ଚ ।
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚ ଜାଣିଥାନ୍ତି ଗ୍ରାମର ଘଟଣା,
ବଳିଷ୍ଠ ନ ହୁଏ ତହିଁ କପଟ ରଚନା ।
ଚିହ୍ନିଥାନ୍ତି ମିଥ୍ୟାବାଦୀ ଦୁଷ୍ଟ ଦୁରାଚାରୀ,
କେ ସରଳପ୍ରାଣ କେବା ବାହ୍ୟ ଭେକଧାରୀ ।
ଯାହା ହୋଇଥାଏ ଗ୍ରାମ ଲୋକଙ୍କୁ ଅଜଣା,
ସେହି କଥା ଜାଣିଥାନ୍ତି ଗୃହର ଅଙ୍ଗନା
ବହୁ କଥା ଜାଣିଥାନ୍ତି ଗ୍ରାମ ଶିଶୁଗଣ,
ତାଙ୍କ ନେତ୍ରେ ପଡ଼ିଥାଏ ପାପ ଆଚରଣ ।
ଜନକ ଜନନୀ ପାଶେ ତେଜି ଲାଜ ଭୟ,
କହିଥାନ୍ତି ସବୁ କଥା ସେମାନେ ନିଶ୍ଚୟ ।
ଯେଉଁ କଥା ଥାଏ ଯେତେ ଲୁଚାଇବା ଭଳି,
ଘାଟେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ ତାହା ତହୁଁ ବଳି ।
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚ ପାଇଥାନ୍ତି ସକଳ ସନ୍ଧାନ,
କରନ୍ତି ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଦାନ ।
ବାଛି ବାଛି ସୁଧାର୍ମିକ ପାପଭୀରୁ ଜନ
ହେବ ଯଦି ପଞ୍ଚାୟତ ଗଠନ ସୃଜନ,
ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଥିବ ବିଚାର ବିଧାନ,
କରାଯାଉଥିବ ବାରବାର ସାବଧାନ ।
ପଞ୍ଚହସ୍ତେ ନ୍ୟସ୍ତ ହେଲେ ଲଘୁ ଅଧିକାର,
ଅବଶ୍ୟ ଦୋର ହେବ ବହୁ ଉପକାର ।
ବହୁ ଅର୍ଥ ପ୍ରଜାଙ୍କର ଗୃହେ ଯିବ ରହି,
ନ ପାରିବ ଜାଲିଆଙ୍କ କୋପାନଳ ଦହି ।
ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ହୋଇ ସତ୍ୟଯୁଗ ଆବିର୍ଭାବ,
ନଗରେ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ହେବ ତାହାର ପ୍ରଭାବ ।
ନଗରେ ନଗରେ ଛନ୍ତି ଶିକ୍ଷିତ ସୁଜନ,
ସେ କରିପାରନ୍ତି ସତ୍ୟଯୁଗର ସୃଜନ ।
କରିବାକୁ ପରଜାଙ୍କୁ କଳି-ସିନ୍ଧୁପାର,
ଋଷିକଳ୍ପ ସେହିମାନେ ଯୋଗ୍ୟ କର୍ଣ୍ଣଧାର ।
ନ ବାଞ୍ଛନ୍ତି ପଦ ସେହୁ ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ଧନ,
ତାଙ୍କ ଧନେ ରହୁଅଛି ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ ।
ହେଉଛନ୍ତି ବିଧି-ଦତ୍ତ ଧନେ ଭାସମାନ,
ପରଧନ ମଣିଛନ୍ତି ଗରଳ ସମାନ ।
ପଞ୍ଚାୟତ ନେତା ଯଦି ହୁଅନ୍ତି ସେମାନେ,
ଅବଶ୍ୟ ଚଳିବ ଲୋକ ସତ୍ୟର-ବିଧାନେ ।
ବାଛି ବାଛିଲୋକ ଯଦି କରିବ ସଂଗ୍ରହ,
ଦେଖାଇବ ତାଙ୍କ କଥା ପାଳନେ ଆଗ୍ରହ ।
ଦେଖିବା ‘ଗୋଖେଲ’ କେତେକେତେ ‘ଦାଦାଭାଇ’
ସସହଜେ ପାରନ୍ତି ଯେହୁ ଭାରତ ଚଳାଇ ।
କେତେ ଗାନ୍ଧି ଉପଗତ ହେବେ ତୁମ୍ଭ ଆଗେ,
ସ୍ନିଗ୍ଧ କରିଦେବେ ମହୀ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଅନୁରାଗେ ।
ଲେଉଟି ଆସିବ ବେଗେ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତ,
ହେବ ଶ୍ୱେତ-କେଶରୀଙ୍କ ଯଶସେନା ରତ ।
ନ ଲୋଡ଼ିବେ ଲୋକେ ବିଦ୍ୟା ନିମନ୍ତେ ବେତନ,
ଉଡ଼ିବ ଆକାଶଶୀର୍ଷେ ଧବଳ କେତନ ।
ବିଦ୍ୟାମୃତ ପାନେ ଯା’ର ପୂରିଛି ଉଦର,
ଅବିଦ୍ୟା-ଜନକ ଧନେ ତାର କି ଆଦର ।
ଧନଜ-ଉନ୍ନତି ବିଶ୍ୱେ ନୁହେ ଚିରସ୍ଥାୟୀ,
ସ୍ଥାୟୀ ସେ ଉନ୍ନତି ଯାହା ଧର୍ମ ଅନୁଯାୟୀ ।
ଧନର ଉନ୍ନତି ଯେଉଁ କାଳ ଧ୍ୱଂସ କରେ,
ଧରମ ଉନ୍ନତି ଚାହିଁ ରହେ ଯୁକ୍ତକରେ ।
ଯେଉଁ ରାଜ୍ୟେ ଧରମର ପ୍ରଭା ହୁଏ ନାଶ,
ପାପ-ଅନ୍ଧକାର ତାକୁ କରିଦିଏ ଗ୍ରାସ ।
ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଦୀପ କୋଟି ବିଦ୍ୟୁତ ଆଲୋକ
ଗ୍ରାସିଦିଏ ଅମାବାସ୍ୟା-ତମ-ମଗ୍ନ ଲୋକ ।
ଯହିଁ ଧର୍ମ ତହୁଁ କରେ ଲୋଭ ପଳାୟନ,
ଲୋଭ ନାଶେ ସୁନିପୁଣ ଧର୍ମପରାୟଣ ।
ଧାର୍ମିକ ସୁଜନ ଦେଖି କଲେ ପଞ୍ଚାୟତ,
ନିଶ୍ଚୟ ସମାଜ ହେବ ଧର୍ମର ଆୟତ୍ତ ।
ଲୋଭର ଜନକ ଧନ, ଧନକୁ ଯେ ଛାର
ମଣନ୍ତି, ସେ କରିଥାନ୍ତି ନିର୍ମଳ ବିଚାର ।
ଧରମର ଆଧିପତ୍ୟ ରହିଲେ ସମାଜେ,
ସମୃଦ୍ଧି-ଉନ୍ମୁଖୀ ହେବ ଭାରତ-ସାମ୍ରାଜ୍ୟେ ।
•••