ଓଡ଼ିଶାର ବରପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କ ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣ
କରିବା କ୍ଷଣି ଅନେକେ 'ମଙ୍ଗଳେ ଅଇଲା ଉଷା' କବିତାକୁ ମନେ ପକାନ୍ତି । ବହୁତ ଲୋକଙ୍କ
ସ୍ମୃତିରେ ରହିଯାଇଛି ଏ କବିତା । କେହି କେହି ଚୋଖି ରାଗର ଏହି କବିତାକୁ ଗାନ କରି ବିହ୍ୱଳ ବି ହୁଅନ୍ତି । ପ୍ରକୃତିକୁ ମଣିଷ ଚରିତ୍ର ଭଳି ନାଟକୀୟ ରୀତିରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥିବା 'ଆଶ୍ରମେ ପ୍ରଭାତ' ଭଳି କବିତା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ବିରଳ । ପ୍ରକୃତିକୁ ଜୀବନ ଦେଇ କବିତା ଲେଖିଥିବାରୁ ସେ ସ୍ୱଭାବକବି ରୂପେ ପରିଚିତ ।
ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବେଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ରାଧାନାଥ ରାୟ,
ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତି, ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଯେଉଁ ନୂଆ ରୁଚିର ସାହିତ୍ୟ ଲେଖୁଥିଲେ ତାହାକୁ
ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟ କୁହାଯାଇଛି । ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର ପୁରୁଣା କଥାକୁ ନୂଆ ବାଗରେ କବିତାରେ
ଫୁଟାଇ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରି ପାରିଥିଲେ । ଜୀବନ ଓ ପ୍ରକୃତିକୁ କବିତାରେ ଏକାତ୍ମ
କରିବାରେ ସେ ପାରଦର୍ଶୀ ଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା, ସାହିତ୍ୟ ଓ ଉତ୍କଳପ୍ରତି ତାଙ୍କର ନିବିଡ଼
ଭଲପାଇବା ତାଙ୍କୁ ସମ୍ବଲପୁରର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସୁରକ୍ଷା ଆନ୍ଦୋଳନର 'କବି-ସେନାପତି' କରି
ପାରିଛି । ବସ୍ତୁତଃ, ଓଡ଼ିଶାରେ ନବଜାଗରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ଅନୁଭବକୁ ବାସ୍ତବ
ରୂପେ ପ୍ରକାଶ କରିପାରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ପ୍ରକାଶ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।
ସାହିତ୍ୟ ସମାଲୋଚକ ନଟବର ସାମନ୍ତରାୟ ଗଙ୍ଗାଧର-ସାହିତ୍ୟ ସମୀକ୍ଷା କରି ଠାଏ ଲେଖିଛନ୍ତି; 'ତପସ୍ୱିନୀ' ଓ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ଜୀବନ, ଏ ଉଭୟର ରୂପ ସମାନ । ତପସ୍ୱିନୀସୀତାଙ୍କ ଦୟନୀୟ ହୃଦୟରେ ଗଙ୍ଗାଧର ନିଜକୁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିଲେ । ଫଳରେ ସୀତାଙ୍କ ଜୀବନଚିତ୍ରଣ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ଆତ୍ମ-ଜୀବନ ଚିତ୍ରଣ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ ସେଥିପାଇଁ ଏହା କେବଳ ଏକ ସାଧାରଣ କାବ୍ୟ ନୁହେଁ; କବିଜୀବନର କାବ୍ୟରୂପ ମଧ୍ୟ ।" (ଗଙ୍ଗାଧର ସାହିତ୍ୟ ସମୀକ୍ଷା, ୧୯୭୫, ପୃ: ୭୯-୮୦) । ନରେନ୍ଦ୍ର ନାଥ ମିଶ୍ର ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ମତ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି, "ନିଜର ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ମଧ୍ୟରେ ଗଭୀର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଖୁବ୍ ଅଳ୍ପ ଲେଖକଙ୍କଠାରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏ ଦିଗରେ ଗଙ୍ଗାଧର ଏକ ସାର୍ଥକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ।" (ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟଧାରା-ନବଜାଗରଣ ଯୁଗ- ୧୯୭୮, ପୃ-୬୫) । ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ କବିତା ଓ କବି-ଆତ୍ମାର ସମ୍ବନ୍ଧ ଖୋଜିବା କାଳରେ ଦେବେନ୍ଦ୍ର କୁମାର ଦାଶଙ୍କ ମନ୍ତବ୍ୟ ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଅଭିମତ ଦ୍ୱୟକୁ ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଛି । ସେ କହିଛନ୍ତି, "ଗଙ୍ଗାଧର ଯେଉଁ ପରିବେଶରେ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ, ତା' ସହିତ ତାଙ୍କର
ଆମ ଗଙ୍ଗାଧର. ୫