ପୃଥିବୀର ସର୍ବପ୍ରଥମ ପବିତ୍ର ତଥା ମୌଳିକ ବସ୍ତୁ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୪୬୦ ବର୍ଷ ବେଳକୁ ସାହିତ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗ୍ରୀସ୍ରେ ଅଭୂତପୂର୍ବ ଉନ୍ନତି ଘଟିଥିଲା । ଗ୍ରୀସ୍ର ମୁଖ୍ୟ ଦେବତା ଜିଅସ୍ (Zeus)ଙ୍କ ପାଇଁ ଗ୍ରୀସ୍ର ପ୍ରଧାନ ଧର୍ମପୀଠ ଅଲମ୍ପିଆରେ ଓ ଜ୍ଞାନର ଦେବୀ ଏଥେନା (Athena)ଙ୍କ ପାଇଁ ପାର୍ଥିନନ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦୁଇଟି ବିରାଟ ମୂର୍ତ୍ତିି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ଥିଲା ଦାରୁବିଗ୍ରହ; ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାୟ ୪୦ଫୁଟ୍ ଥିଲା । ଦାରୁ ଉପରେ ହାତୀଦାନ୍ତ ଓ ତା' ଉପରେ ସୁନାର ପ୍ରସ୍ତର ରହିଥିଲା । ହାତୀଦାନ୍ତ ଥିଲା ମାଂସ ଓ ସୁନା ଥିଲା ବସ୍ତ୍ରର ପ୍ରତୀକ (୪୯) । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ରତ୍ନବେଦୀରେ ବିରାଜିତ ଦାରୁବିଗ୍ରହଙ୍କର ମଧ୍ୟ ସେହିପରି "ସପ୍ତାବରଣ' ହୋଇଥାଏ । ତାହା ହେଲା- ଦାରୁ, ଚେହେଲି, ଚଉବନ୍ଧ (ଖଣ୍ଡୁଆ ଓ ଛାଚିପାଟ), ବାସୁଙ୍ଗାପାଟ, ଓଷୁଅ, ରକ୍ତବସ୍ତ୍ର ଓ ଶ୍ରୀମୁଖ ଓତା ।
ଚକାଡେ଼ାଳା
ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଏକ ନାମ ହେଲା ଚକାଡେ଼ାଳା । କାରଣ ତାଙ୍କର ଆଖି ଦୁଇଟି ଚକା ପରି, ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଲାକାର । ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ତାଙ୍କୁ ଭକ୍ତି ଓ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ଚକାଡେ଼ାଳା, ଚକାନୟ, ଚକାଆଖିଆ ବୋଲି ଡାକିଥାନ୍ତି । ପ୍ରଭୁ ବଳଭଦ୍ର ଓ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଆଖି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଚକା ବା ଗୋଲାକାର ହୋଇନଥିଲାବେଳେ, କେବଳ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଡେ଼ାଳା ଚକାକାର ହେଲା କାହିଁକି ? ଏହା ଏକ ତାତ୍ତ୍ୱିକ ପ୍ରଶ୍ନ । ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ଅନେକ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି ।
ଦଶ ଅବତାର ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଅବତାର ହେଲା ମତ୍ସ୍ୟ ଅବତାର । ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସହସ୍ରନାମ ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଟି ନାମ ହେଲା ରୋହିତ ଓ ଅନିମିଷ । 'ରୋହିତ'ମାନେ ରୋହିମାଛ । ଏହା ମତ୍ସ୍ୟାବତାରର ସୂଚକ । 'ଅନିମିଷ'ମାନେ 'ନିମିଷ' (ପଲକପାତ) ଯାହାର ନାହିଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେ ନିତ୍ୟ ଜାଗ୍ରତ, ଅଥବା ମତ୍ସ୍ୟାବତାର ରୂପେ ପଲକହୀନ । ମତ୍ସ୍ୟର ଆଖି ଗୋଲାକାର ଓ ପଲକହୀନ । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଖି ଗୋଲାକାର ଓ ପଲକବିହୀନ । ପଲକହୀନ ବଡ଼ବଡ଼ ଆଖି ସୂଚନା ଦିଏ ଯେ ପ୍ରଭୁ ସର୍ବଦା କର୍ମଚଞ୍ଚଳ ଓ ସତର୍କ । ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଦିରାତି ଓ କ୍ଲାନ୍ତିର କିଛି ଅର୍ଥ ନାହିଁ ।
ପୁରାଣରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଆଖି ସୂର୍ଯ୍ୟ ପରି, ଗୋଟିଏ ଚନ୍ଦ୍ର ପରି । ଗୀତାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି "ଶଶି ସୂର୍ଯ୍ୟ ନେତ୍ରମ୍' । ସୁତରାଂ ଦୁଇଟି ଚକ୍ଷୁ ଚନ୍ଦ୍ର ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପରି ଦେଖିବାକୁ ଗୋଲାକାର । ଗଙ୍ଗ ରାଜବଂଶର ଏକ ଶିଳାଲେଖରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି :
"ପାଦୌ ଯସ୍ୟ ଧରାନ୍ତରିକ୍ଷମଖିଳଂ ନାଭିସ୍ତୁ ସର୍ବାଦିଶଃ
ଶ୍ରୋତ୍ରେନେତ୍ରଯୁଗମ୍ ରବୀନ୍ଦୁଯୁଗଳଂ ମୂର୍ଦ୍ଧାପିଚ ଦ୍ୟୋରସୌ ।" (୫୦)
୪୯. ଭାରତୀୟ ଓ ଗ୍ରୀକ୍ ଦେବଦେବୀ- ମହୀମୋହନ ତ୍ରିପାଠୀ, 'ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର', ରଥସଂଖ୍ୟା, ୨୦୦୩
୫୦. ଜଗନ୍ନାଥ ତତ୍ତ୍ୱ- ଡକ୍ଟର ଗୋପୀନାଥ ମହାପାତ୍ର
