ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ/ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସେବକ
| ←ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ତତ୍ତ୍ୱ | ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଲେଖକ/କବି: ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସେବକ |
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନୀତି→ |
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସେବକ
ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର (ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର)ର ସ୍ୱତ୍ୱଲିପି ବା ଅଧିକାର-ଅଭିଲେଖ (Record of Rights) ଅନୁସାରେ ଉକ୍ତ ମନ୍ଦିରରେ ୧୧୯ ପ୍ରକାର ବା ବର୍ଗର ସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ଅଧିକାଂଶ ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ସେବକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ, କ୍ଷତ୍ରିୟ, ବୈଶ୍ୟ ଓ ଶୂଦ୍ର ଶ୍ରେଣୀର ସେବକ ଅଛନ୍ତି ।
ମାଦଳାପାଞ୍ଜି (ସଂପାଦନା-ପ୍ରଫେସର ଆର୍ତ୍ତବଲ୍ଲଭ ମହାନ୍ତି)ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ଗଙ୍ଗବଂଶର ରାଜା ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ (ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୨୧୧-୧୨୩୮) ପ୍ରଥମ କରି 'ଛତିଶା ନିଯୋଗ ଭିଆଇଲେ' । ୨ୟପାଞ୍ଜିମତେ "ପତି, ମୁଦିରଥ, ପଣ୍ଡ।, ପଶୁପାଳକ, ଖୁଣ୍ଟିଆ, ସୁଆରବଡ଼ୁ, ପତ୍ରୀବଡ଼ୁ, ଗରାବଡୁ, ସୁଆର, ମୁଦୁଲି, ପଢ଼ିଆରୀ ଆଉ ସମସ୍ତ ସେବକ କରି ଛତିଶା ନିଯୋଗ କଲେ ।...ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ପର୍ବପର୍ବାଣିମାନ ଭିଆଣ କଲେ ।" ଉକ୍ତ ମାଦଳାପାଞ୍ଜିରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ରାଜା ଅନଙ୍ଗଭୀମଦେବ ଛତିଶା ନିଯୋଗ ଅର୍ଥାତ୍ ୩୬ ବର୍ଗର ସେବା ପ୍ରଚଳନ କରାଇଥିଲେ । 'ନିଯୋଗ' କହିଲେ ବୁଝାଯାଏ ଯେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସେବାକାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନା କରୁଥିବା ସେବକମାନଙ୍କର ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ସଂଘ । ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଅଧିନିୟମ, ୧୯୫୫ରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି - 'Nijoga means an association of sevaks...'
ପଣ୍ଡିତ ସୂର୍ଯ୍ୟନାରାୟଣ ଦାଶ ଅନ୍ୟ ଏକ ମାଦଳାପାଞ୍ଜି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ, ଶ୍ରୀଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଆଗମନ ପୂର୍ବରୁ କେବଳ ଦଇତା ଓ ପତିମାନେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ସେବକ ଥିଲେ । ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସମୟରେ ଛଅ ଗୋଟି ନିଯୋଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବଙ୍କ ସମୟରେ ନାରଦୀୟ ସେବକ ରୂପେ ବୀଣାକାର ଓ ପୁରାଣପଣ୍ଡା ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ (ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ତତ୍ତ୍ୱ) ।
ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୮୦୩ରେ ଓଡ଼ିଶା ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଅଧିକାରଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୮୦୫ରେ ପୁରୀରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ବ୍ରିଟିଶ କଲେକ୍ଟର ଚାର୍ଲସ ଗ୍ରାମ୍ ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବ୍ୟାପାର ଉପରେ ତଥ୍ୟ ସମ୍ବଳିତ ଏକ ଦୀର୍ଘ ରିପୋର୍ଟ କଟକସ୍ଥ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ କମିସନରଙ୍କ ସେକ୍ରେଟାରୀଙ୍କ ପାଖକୁ ୧୦-୬-୧୮୦୫ ତାରିଖରେ ପଠାଇଥିଲେ । ଏହି ରିପୋର୍ଟରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ତତ୍କାଳୀନ ପରିଚାଳନା, ରୀତିନୀତି, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରତି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ସଂପର୍କରେ ଅନେକ ମୂଲ୍ୟବାନ ତଥ୍ୟ ମିଳେ । ଏହି ରିପୋର୍ଟ ସହିତ ସଂଲଗ୍ନ ଅର୍ଥାତ୍
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଥିବା ଅନେକ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ବା ବାହାର ଦେଉଳ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ସେବା କରୁଥିବା ସେବକମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଏହି ୨୫୦ ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ବୋଧହୁଏ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନାହିଁ । ମିଷ୍ଟର ଗ୍ରାମ୍ ପୁଣି ଲେଖିଛନ୍ତି-
Besides these Establishments which are denominated the establishments of Jugunnath there are others which are called the bahar Dewul Shewak annexed to the foregoing list. They are so named from their being appropriated to serve the Thakoors which surround the Temple.
ଗ୍ରୋମଙ୍କ ଏହି ରିପୋର୍ଟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସେବାର ବିବରଣୀ ନାହିଁ । କେବଳ ସେବାର ନାମତାଲିକା ରହିଅଛି । ଏହି ରିପୋର୍ଟରେ ଯେତେ ସଂଖ୍ୟକ ସେବା/ସେବକମାନଙ୍କ ନାମତାଲିକା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି, ତାହା ଠିକ ବୋଲି ବିଚାରିବା ସନ୍ଦେହଜନକ । କାହିଁକି ନା ଗ୍ରୋମ୍ଙ୍କ ସମୟ (ଖ୍ରୀ. ୧୮୦୫) ପୂର୍ବରୁ ଥିବା ‘ଶ୍ରୀଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସେବକ ଖଟଣି ନିଯୋଗ କର୍ମାଙ୍ଗୀ (ସଂକ୍ଷେପରେ କର୍ମାଙ୍ଗା)ରେ ଏତେ ସଂଖ୍ୟକ ସେବାର ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ । ଏହି ‘କର୍ମାଙ୍ଗା' ଖୁରୁଧା ଭୋଇ ବଂଶର ରାଜା ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବ (୨ୟ) (ଖ୍ରୀ. ୧୭୨୭-୧୭୩୬)ଙ୍କ ସମୟରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ।।
ରାଜ୍ୟ ସରକାର ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ପରିଚାଳନା ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ଦିରର ଅଧିକାର-ଅଭିଲେଖ (ରେକର୍ଡ଼ ଅଫ୍ ରାଇଟ୍ସ ) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଇ ଓଡ଼ିଶା ଗେଜେଟ୍ରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଏହି ଅଧିକାର-ଅଭିଲେଖ ଅନୁସାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ୧୧୯ ପ୍ରକାର ସେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
୧. ଗଜପତି ମହାରାଜା ସେବା
ପୁରୀର ରାଜା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଆଦ୍ୟ ସେବକ । ତାଙ୍କ ସେବାର ନାମ 'ଗଜପତି ମହାରାଜା ସେବା । ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ ସେବା ହେଉଛି ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡ଼ାଯାତ୍ରା ଦିନ ତିନି ରଥରେ ଛେରାପହଁରା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଦେବସ୍ନାନ ଯାତ୍ରାରେ ସ୍ନାନବେଦୀ ଉପରେ ଓ ଦୋଳଯାତ୍ରାରେ ଦୋଳବେଦୀ ଉପରେ ସେ ଛେରାପହଁରା କରନ୍ତି ।
୫୮ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ ମଧ୍ୟ ଚାପ ଉପରେ ପ୍ରଥମ ଦିନ ଓ ଶେଷଦିନ ଛେରାପହଁରା କରିପାରିବେ । ତାଙ୍କର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମୁଦିରସ୍ତ ସେବା କରିପାରିବେ । ରାଜବେଶ ଦିନମାନଙ୍କରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେକଲେ ରାଜନୀତି କରିପାରିବେ । ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କୁ ଚଳନ୍ତି ବିଷ୍ଣୁ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଏ । ଯାତ୍ରୀମାନେ ତାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ଭେଟି ଦେଲେ ସେ ତାହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ପାଇବେ । ସେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ପାଲିଙ୍କିରେ ବାଜା ଓ କାହାଳି ସହ ଯାଇପାରିବେ । ସେପରି ଗଲେ ତାଙ୍କର ପାଲିଙ୍କି ସିଂହଦ୍ୱାର ବେଢ଼ାରେ ରହେ । କରଣ, ପରିଛା ଓ ସେବକମାନେ ତାଙ୍କୁ ଭିତରକୁ ପାଛୋଟି ନିଅନ୍ତି । ବାଜା ଓ କାହାଳି ତାଙ୍କ ସହିତ ଭିତରକୁ ଯାଇପାରିବ । ରାଣୀ ଯଦି ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଯାଆନ୍ତି ତେବେ ତାଙ୍କର ସବାରି ଭିତରବେଢ଼ାର ବଟବୃକ୍ଷ ଯାଏ ଯିବ । ତା' ପୂର୍ବରୁ ଭିତର ଓ ବାହାର ବେଢ଼ାରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଖାଲି କରାଯିବ । କେବଳ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସେବକ ଓ କର୍ମଚାରୀ ରହିବେ । କେବଳ ମୁଦିରସ୍ତ ସେବକ ତାଙ୍କ ସହିତ ରହି ଦର୍ଶନ କରାଇବେ । ରାଣୀଙ୍କ ଏ ପ୍ରକାର ଦର୍ଶନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ 'ଗହଣ ବିଜେ' କୁହାଯାଏ । ରାଣୀଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ଦାସୀ ରହିପାରିବେ । (ଏଠାରେ ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଦୀର୍ଘ ୪୧ ବର୍ଷ ପରେ ଗହଣ ବିଜେ ନୀତି ତା ୮.୪.୨୦୭ରେ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ପାରମ୍ପରିକ ରୀତିନୀତି ଅନୁଯାୟୀ ରାଣୀ ଶ୍ରୀମତୀ ଲୀଳାବତୀ ପାଟମହାଦେଈ ରାଜା ଶ୍ରୀ ଦିବ୍ୟସିଂହ ଦେବ ଓଗେରଙ୍କ ସହିତ 'ଗହଣ ବିଜେ' କରିଥିଲେ ।) ।
ଆଶ୍ୱିନ ମାସରେ ରାଜା ଗୁଆ ନଡ଼ିଆ ଟେକି ଦେଲେ ବିମଳା ଠାକୁରାଣୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କେତୋଟି ଦେବୀପୀଠମାନଙ୍କରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ବରଣ ହୋଇ କର୍ମ କରନ୍ତି । ନବକଳେବର ସମୟରେ ରାଜାଙ୍କ ଶ୍ରୀହସ୍ତ ଛୁଆଁ ଗୁଆ, ରାଜଗୁରୁ ଦଇତାମାନଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ତାପରେ ବିଧି ମୁତାବକ ଦାରୁ ଅକ୍ଳେଷଣ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ। ବାହୁଡ଼ା ରଥଯାତ୍ରାରେ 'ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ଭେଟ' ନୀତିରେ ନଅର ଦୁଆରେ ରାଜା ବନ୍ଦାପନା ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି କରନ୍ତି । ରୁକ୍ମିଣୀ ବିବାହ ପରଦିନ ‘ଚମ୍ପକ ଦ୍ୱାଦଶୀ'ରେ ନଅର ଦ୍ୱାରରୁ ‘ବର କନ୍ୟା’ଙ୍କୁ ପାଛୋଟି ନିଅନ୍ତି ଏବଂ ସେଠାରେ ରାଜାଙ୍କର ଏକ ନୀତି 'ରାଜନୀତି' କରାଯାଏ ।
'ଗଜପତି ମହାରାଜା ସେବା’ ପୁରୀ ରାଜବଂଶର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବା (Law of primogeniture ଅନୁଯାୟୀ) । ତାଙ୍କର ସେବାଜନିତ ପ୍ରାପ୍ୟ ପାଉଣା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିବରଣୀ ବିସ୍କୃତ ଭାବରେ ‘ସୃତ୍ୱଲିପି'ରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ରହିଛି । ସେ ମଧ୍ୟ ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା କମିଟିର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସଭାପତି ।
୨. ପରିଚ୍ଛା (ପରୀକ୍ଷା) | ରାଜଗୁରୁ
ସ୍ୱତ୍ୱଲିପିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ଓଡ଼ିଶା ରାଜାମାନଙ୍କ କାଳରେ ଏହି ପରିଚ୍ଛା ହିଁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପରିଚାଳକ ଥିଲେ, ସବୁ ନୀତି ଓ ସେବକମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ତଦାରଖ କରୁଥିଲେ । କୌଣସି ସେବକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ତୁଟି କଲେ ରାଜାଙ୍କୁ ରିପୋର୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୮୦୩ରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ । ୫୯ ପୁରୀ ଅଧିକାର ଓ ଖୋର୍ଦାରାଜା ରାଜ୍ୟ ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ହରାଇବା ପରଠାରୁ ଏମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ସୀମିତ ହୋଇଗଲା । ଏମାନେ କେବଳ ନିମ୍ନଲିଖିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।
ସକାଳ ଧୂପ ଟେରା ପଡ଼ିଥିବା ବେଳେ ଗରଖମ ପାଖରେ ମାହାରୀ (ଦେବଦାସୀ) ନାଚୁଥିବାବେଳେ ରାଜଗୁରୁ ସୁନାବେତ ଧରି ପଟୁଆର କରୁଥିଲେ (*ପଟୁଆର ଅର୍ଥ ସମାବେଶ, ଶୋଭାଯାତ୍ରା) । ମାଦେଳି ମାଦଳ ବଜାଉଥିଲା । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା (୪୨ ଦିନ) କାଳରେ ଚନ୍ଦନଲାଗି ବେଳେ ଜଗମୋହନରେ, ଦିନ ଓ ରାତି ଚାପରେ, ଚାପରୁ ବାହୁଡ଼ା ବିଜେ ବେଳେ ରାସ୍ତାରେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ସକାଳ ଧୂପରେ, ବିମଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଷୋଳଦିନ ପୂଜାବେଳେ ସକାଳ ଧୂପରେ ଏବଂ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ବାଳଧୂପରେ ଅନୁରୁପ ପଟୁଆର ହେଉଥିଲା ।
ବର୍ତ୍ତମାନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ମାହାରୀ ନୃତ୍ୟସେବା ଅନେକ ବର୍ଷ ହେଲା ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବା ଫଳରେ ‘ପଟୁଆର' ଆଉ ହେଉ ନାହିଁ । ସୁତରାଂ ରାଜଗୁରୁଙ୍କ ଉପରୋକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉ ନାହିଁ ।
ପରିଚ୍ଛା ବା 'ପରୀକ୍ଷା’ର ଅର୍ଥ ନିରୀକ୍ଷକ । ମରାଠା ଶାସନ କାଳରେ (ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୭୫୧-୧୮୦୩) ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଚାରିଜଣ ପରିଚ୍ଛା ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । ଇଂରେଜ ଆଗମନ ବେଳକୁ (୧୮୦୩) ଚାରିଜଣ ପରିଚ୍ଛା ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଜଣ ମରାଠୀଙ୍କ ସମେତ ତିନିଜଣ ପରିଛା (ମୁରାରିପଣ୍ଡିତ, ଜଗନ୍ନାଥ ରାଜଗୁରୁ ଓ ଶିବାଜୀ ଅଙ୍ଗତେସ୍) ମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା କରୁଥିଲେ । ଚତୁର୍ଥ ପରିଚ୍ଛା ଜଣକ ନାଗପୁର ଚାଲିଯାଇଥିଲେ ।
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିରେ ବଡ଼, ମଧ୍ୟମ, ସାନ ଓ ଚତୁର୍ଥ- ଏହିପରି ଚାରିଜଣ ପରିଚ୍ଛାଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ଏମାନେ ଧଡ଼ିଥିବା ଲୁଗା ଓ ରୁଦ୍ରାକ୍ଷ ପିନ୍ଧିପାରିବେ । ଭଣ୍ଡାରି, ମଶାଲ ସହ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇପାରିବେ ଓ ସୁନାବେଣ୍ଟ ଚାମର ସେବା କରିପାରିବେ । ବଡ଼ ପରିଚ୍ଛା ନବକଳେବରରେ 'ଆଚାର୍ଯ୍ୟବରଣ’ ହେବେ । ୩. ପାଟଯୋଷୀ ମହାପାତ୍ର (ଛତିଶା ନିଯୋଗ ନାୟକ)
ଏହି ସେବକ ଛତିଶା ନିଯୋଗର ନାଏକ (ନାୟକ) ଭାବରେ ପ୍ରତ୍ୟହ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ନୀତି ଓ ସେବା ସୁଚାରୁ ରୂପେ ପରିଚାଳନା କରିବେ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ନୀତି ଓ ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ବିଷୟରେ ମତ ଦେବେ । ନୂତନ ସେବକ ନିଯୁକ୍ତି, କୌଣସି ସେବକ ବା ସେବାରେ ତ୍ରୁଟି ବିଷୟରେ ଦେଉଳକରଣ ସହିତ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ରିପୋର୍ଟ ଦେବେ । ଶାଢିବନ୍ଧା ସେବାକୁ ଯୋଗ୍ୟ କି ନାହିଁ ତଦନ୍ତ କରି କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ଅଭିମତ ଦେବେ ।
ସେ ଭୋଗ ପରିଚ୍ଛା ହିସାବରେ ଗୋଦାମରୁ କୋଠଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ରୋଷକୁଯିବା ତନଖି କରିବେ । ସେ ମଧ୍ୟ ଭଣ୍ଡାର ନାୟକ । ଭିତର ଓ ବାହାର ରତ୍ନ ଭଣ୍ଡାର ମଣତି ନେବେ । ଲାଗି ଦ୍ରବ୍ୟର ତାଲିକା ରଖିବେ । ତଡ଼ାଉ ଓ ଦେଉଳକରଣଙ୍କ ସହିତ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ସର୍ବାଙ୍ଗ ନୀତି ପାଇଁ କର୍ପୂର, କେଶର, ୟୁରୀବଟାଇବେ । ଏ ସାବାଳକ ହୋଇ ବ୍ରତ ପରେ ସେବା କରିପାରିବେ । ଏହି ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଏ ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ । ଏ ପୁଷ୍ପାଳକ ଗୋଷ୍ଠୀ (ତଳୁଛ) ବଂଶର ସେବକ ।
୬୦ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ୪. ଭିତରଛ ମହାପାତ୍ର
ପ୍ରତ୍ୟହ ଭୋରରୁସିଂହଦ୍ୱାରରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ସିଂହଦ୍ୱାର କବାଟ ଫିଟାଇବାକୁ ଆଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ଓ ପତିତପାବନ ଠାକୁରଙ୍କ ଦ୍ୱାର ଫିଟାନ୍ତି । ପରେ ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପ୍ରତିହାରୀ, ମୁଦୁଲି, ମେଳାପ ଓ ଅଖଣ୍ଡ ମେଳାପଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପୂର୍ବରାତ୍ର ପହୁଡ଼ ବେଳେ ତଳିଛ ମହାପାତ୍ର ଦେଇଥିବା ମୁଦ ତଦାରଖ କରିବା ପରେ ମୁଦୁଲିଙ୍କୁ ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାର ମୁଦ ଭାଙ୍ଗିକବାଟ ଖୋଲିବାକୁ କୁହନ୍ତି । ସେହିପରି ବିଧି ମୁତାବକ ଜୟ ବିଜୟ ହାରର ମୁଦ, କଳାହାଟ ଦ୍ୱାରର ମୁଦ ଖୋଲାନ୍ତି । ସକାଳେ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତିରେ ଏହି ସେବକ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ (ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର)ରେ ଆଳତି କରନ୍ତି ।
ଅମୋଣିଆ ପରିଚ୍ଛା ହିସାବରେ ଭୋଗ ପନ୍ତିରେ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଲାଗିଲା କି ନାହିଁ ତଦାରଖ କରନ୍ତି । ଦୈବାତ୍ ଭୋଗ ମାରା ହେଲେ ଭୋଗ ପୂଜା ଛାଡ଼ି ଆସିବାକୁ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ କହନ୍ତି । ଯଦି ସଙ୍ଖୁଡ଼ି ବା ମାରା ଭୋଗ ଥାଏ, ତାହା ସଂପୃକ୍ତ ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ବାହାର କରାଇ ଦିଅନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୁରୁବାର ‘ମାଜଣା’ ନୀତିରେ ବନ୍ଦାପନା ଓ ପ୍ରସାଦ ଲାଗି କରନ୍ତି । 'ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ଲାଗି ନୀତି'ରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ଧରନ୍ତି । ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ନୀତିରେ ସିଂହାସନରେ ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ଧରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାରରେ ମଦନ ମୋହନଙ୍କ ବନ୍ଦାପନା କରନ୍ତି । 'ଦୟଣାଚୋରି' ନୀତିରେ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠ ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ଓ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବେଦୀରେ ରାଘବ ଦାସ ମଠ ମହନ୍ତଙ୍କୁ ଶାଢ଼ି ବାନ୍ଧିବା ଏହାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ । ରାଜଗୁରୁ, ସନ୍ଥ ମହନ୍ତ, ରାଜା ମହାରାଜା, ତଡ଼ାଉ ଓ ଦେଉଳକରଣଙ୍କୁ ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ି ବାନ୍ଧନ୍ତି ।
ଏହାର ଅନ୍ୟ ଏକ ସେବା ହେଲା ମୁଦୁଲି ମହାଜନ ସେବା । ନନ୍ଦ ଉତ୍ସବ ନୀତିରେ ଦୁଧ ମେଲାଣ ଓ ଦୁଧ ସମର୍ପଣ କରନ୍ତି । ନନ୍ଦ ରାଜା ବେଶ ସାଜି ନନ୍ଦ ଉତ୍ସବ କରାନ୍ତି । ବେଣ୍ଟ ନୀତିରେ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠରେ ତୀର ଛୁଇଁ ଲେଙ୍କା ସେବକଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି ଓ ବନ୍ଦାପନା ନୀତି କରନ୍ତି । ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବାହୁଡ଼ା ବିଜେରେ, ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ, ଅଶୋକାଷ୍ଟମୀରେ, ହଳଦୀପାଣି ଦିନ ନରେନ୍ଦ୍ର ପୋଖରୀ ଚାପରେ, ଭଉଁରୀ ଦିନ ଜଗତି ଉପରେ, ବାହୁଡ଼ାବେଳେ ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରରେ, ଶୀତଳ ଷଷ୍ଠୀ ଦିନ, ରୁକ୍ମିଣୀ ବିବାହ ଦିନ ବିମଳା ମନ୍ଦିରରେ (ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ) ବନ୍ଦାପନା କରନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ବିମଳା ମନ୍ଦିରରୁ ଆଣି ମଦନମୋହନଙ୍କ ରଥରେ ରୁନ୍ଧିବା, ରୁକ୍ମିଣୀ ବିବାହରେ କନ୍ୟା କର୍ତ୍ତା ହେବା, ଚମ୍ପକ ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ବରକନ୍ୟାଙ୍କୁ ଯମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରରେ ବନ୍ଦାପନା ଓ ପ୍ରସାଦ ଲାଗି, ହେରାପଞ୍ଚମୀ ଦିନ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ନାକଚଣା ଦ୍ୱାରରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଦହି ପଟୋଇ, ଭୋଗ ଓ ବନ୍ଦାପନା, ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ଭେଟ ସମୟରେ ଦହି ପଟୋଇ ଭୋଗ ମଣୋହି, ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ଭେଟ ମଣ୍ଡପରେ ବନ୍ଦାପନା, ଗରୁଡ଼ଙ୍କ ବନ୍ଦାପନା, ଜଗନ୍ନାଥ ରଥରୁ ସିଂହାସନ ବିଜେ କାଳରେ ରୁକ୍ମିଣୀଙ୍କ ଗଇଁଠାଳ ଫିଟାରେ ଦହି ପଟୋଇ ଘଷା, ବିଡ଼ିଆ ମଣୋହି ଓ ଭୋଗ କରିବା, ମୁଦିରଥଙ୍କ ସହ ନନ୍ଦୋତ୍ସବରେ ପ୍ରସାଦଲାଗି ଓ ଆଳତି, କାଳୀୟଦଳନ ଏକାଦଶୀରୁ ମହାଭୋଇ ଘରକୁ ଯିବାବେଳେ ବନ୍ଦାପନା, ଲବଣୀଖିଆଠାରେ ବନ୍ଦାପନା, ଋଷି ପଞ୍ଚମୀ, ଅନନ୍ତ ବ୍ରତ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବ୍ରତରେ ବନ୍ଦାପନା, ଦମନକ ଯାତ୍ରା ଓ ଦମନକ ଚୋରିରେ ପରମେଶ୍ବରଙ୍କୁ ଦୟଣା ଅର୍ପଣ, ଚମ୍ପକ
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ । ୬୧ ଦ୍ୱାଦଶୀରେ ଶ୍ରୀନଅରରେ ବନ୍ଦାପନା, ଚାପକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ବିଜେ କରାଇବା, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଜଳ ବିଜେ କରାଇବା, ଚନ୍ଦନ ବେଶ କରାଇବା, ଇନ୍ଦ୍ର ଗୋବିନ୍ଦ ନୀତିରେ ବନ୍ଦାପନା କରିବା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏ ହେଉଛନ୍ତି ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ଏକାଏକ ସେବକ । ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ନଅର ଦ୍ୱାରରେ ଶାଢି ପାଆନ୍ତି । ବ୍ରତ ପରେ ସେବା କରନ୍ତି । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ତଳିଛଙ୍କ ସମସ୍ତ ସେବା କରିପାରିବେ । ଏ ପୁଷ୍ପାଳକ ସେବା ମଧ୍ୟ କରନ୍ତି ।
୫. ତଳିଛ
ପ୍ରତ୍ୟହ ସଂଧ୍ୟା ଆଳତି ସମୟରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଆଳତି କରନ୍ତି । ରାତ୍ର ପହୁଡ଼ ପରେ କଳାହାଟ ଦ୍ୱାର, ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାର ବନ୍ଦ ହୋଇ ମୁଦ୍ରାସେବକ ମାଟି ଲଗାଇଲେ ତଳିଛ ମାଟି ଉପରେ ଛାପା (ସିଲ୍) ଦିଅନ୍ତି ଓ ଭିତର ଠିକ ଭାବରେ ଶୋଧ ହୋଇଛି କି ନାହିଁ ଦେଖନ୍ତି । ଅମୋଣିଆ ପରିଚ୍ଛା ହିସାବରେ ରୋଷ ଘର ଧୋପଖାଳ ପରେ ପରିଷ୍କାର ଥିଲେ ପୂଜା ପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଡାକି ହୋମ କରାଇବାକୁ ରୋଷ ପାଇକ ଓ ମହାସୁଆରଙ୍କୁ କହନ୍ତି । ଅମୋଣିଆ ଦ୍ରବ୍ୟ ରୋଷକୁ ଆସିଲାବେଳେ ତାର ଶୁଦ୍ଧତା ଓ ଶିଷ୍ଟତା ତନଖି କରନ୍ତି । ଭୋଗ ସମୟରେ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ଚାମର ସେବା କରନ୍ତି । ଘଣ୍ଟ ଛତା ଭୋଗ, ବେଢ଼ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିନ ବିଜେମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଧାନୀ ସହିତ କର ପୈଠ ହୋଇ ପଟୁଆର କରନ୍ତି । ରାଜପ୍ରାସାଦ ବିଜେରେ ମଧ୍ୟ ଏହା କରନ୍ତି । ସାତପୁରୀ ଅମାବାସ୍ୟା ପୂର୍ବ ଦିନ ଆଜ୍ଞାମାଳ ନିଜେ ନେଇ ଦକ୍ଷିଣକାଳୀଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ସିଂହାସନରେ ଅସରପା ହେଲେ ତାକୁ ଧରାଇବା ଏହାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ । ରଥ ଉପରେ ଅଧର ହେଲେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଟେରା ଧରି ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ସେବକମାନେ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାଇବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ବା ସୁପାରିଶ କରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାଇବାପାଇଁ ଅନୁମତି ବା ସୁପାରିଶ କରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାରେ ଶାଢ଼ି ଫିଟାନ୍ତି ।
ଏ ପୃଷ୍ଠାଳକ ଗୋଷ୍ଠୀର ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ସେବକ । ବ୍ରତ ପରେ ସେବା କରନ୍ତି । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୬. ମୁଦ୍ରହସ୍ତ (ମୁଦିରଥ)
ଏହି ସେବକ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି ସ୍ବରୂପ ସେବା କରନ୍ତି । ମହାରାଜା ବିଜେ ହୋଇ ନ ପାରିଲେ ତାଙ୍କର ଯାହା ଯାହା ସେବା ଅଛି ମୁଦ୍ରହୟ ସେ ସବୁ ସିଂହାସନ ତଳେ ଠିଆ ହୋଇ କରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୀତିରେ ଏ ତିନି ବାଡ଼ରେ ନୀତି କରନ୍ତି । ସର୍ବାଙ୍ଗ ବନ୍ଦାପନା ଓ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣରେ ବଡ଼ ଠାକୃରଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ନୀତି କରନ୍ତି ।
ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ସୁନା ଗୋସାଇଁଙ୍କ ସହ ପ୍ରଥମ ଜଳଛେକ ଆଣନ୍ତି । ରଥଯାତ୍ରା, ବାହୁଡ଼ାଯାତ୍ରା ଓ ସ୍ନାନ ବିଜେମାନଙ୍କରେ ଡୋରଲାଗି ଓ ଅଞ୍ଜଳି ତିନିବାଡ଼ରେ କରନ୍ତି । ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଦିନ ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ସଂସ୍କାର କରି ଭିତରଛଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ଉକ୍ତ ଦିନ ନଅରକୁ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାଇ ଆସନ୍ତି । ଗଜପତିଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ରଥ ଉପରେ ଛେରା ପହଁରା ୬୨ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ କରନ୍ତି । ଗହଣ ବିଜେ ସମୟରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶୋଧ ହେଲେ କେବଳ ଏ ସେବକ ରାଣୀଙ୍କ ସହିତ ରହି ଦର୍ଶନ କରାନ୍ତି ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନ୍ମ ବିଧିରେ ରାଜ ପ୍ରତିନିଧି ହିସାବରେ ବ୍ରହ୍ମା ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବରଣ କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ହଳଦୀପାଣି ଦିନ ଓ ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ଦିନମାନଙ୍କରେ ଫଗୁ ପିଚକାରୀ କରନ୍ତି । ଷଷ୍ଠି-ମାର୍କଣ୍ଡ ପୂଜାରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା, ପତି-ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ସହିତ ବରଣ ହୁଅନ୍ତି ।
ବ୍ରତ ପରେ ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ସେବା କରନ୍ତି । ଏହାଙ୍କର ପୁଷ୍ପାଳକ ସେବା ଅଛି । ବାରବର୍ଷ ବୟସ ହେବାଯାଏଁ ଏ ମୃଦୁହସ୍ତ ସେବା କରି ପାରିବେ ବୋଲି ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ଏହି ସେବାରେ ସେ 'ଘେରଟୋପି' ପରିଧାନ କରନ୍ତି । ଏହି ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୭. ଦେଉଳ ପୁରୋହିତ
ଦେଉଳ ପୁରୋହିତ ବର୍ତ୍ତମାନ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିମ୍ନଲିଖିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି:
କ) ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ରଥ ନିର୍ମାଣ ଅନୁକ୍ରଳ ।
ଖ) ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ଦିନ ରଥମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।
ଗ) ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକପାଇଁ ଅଙ୍କୁରାରୋପଣ, ଜଳ ଅଧିବାସ ଅଭିଷେକ, ଖଇ କୋରା ଭୋଗ | ଓ ଛାମୁରେ ଦର୍ପଣାଧିବାସ ।
ଘ) ପୌଷପୂର୍ଣିମା ଦିନ ସକାଳ ଧୂପ ବସିଥିବା ସମୟରେ ପଢ଼ିଆରୀ ନିଯୋଗ ଗୃହ ସାମନାରେ ହୋମ ।
ଙ) ବାମନ ଜନ୍ମ ପୂର୍ବଦିନ ପବିତ୍ରାଧିବାସ ।
ଚ) ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ (ପାର୍ଶ୍ୱପରିବର୍ତ୍ତନ ଦିନ ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିରରେ ହୋମ ।
ଛ) ଆଶ୍ବିନ ଷୋଳପୂଜାରେ ବିମଳାଙ୍କ ପୀଠରେ ପ୍ରଚାରକ କର୍ମ ।
ଜ) ନବକଳେବର ବନଯାଗରେ ଯୋଗଦାନ ।
ଏମାନେ ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ ବ୍ରାହ୍ମଣ । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୮. ପୂଜାପଣ୍ଡା
ଏମାନେ ରୋଷହୋମ, ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜା, ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ, ସକାଳ ଧୂପ, ଟେରା ଫିଟିଲେ ବିଡ଼ିଆ ମଣୋହି ଓ ଆଳତି, ଭୋଗମଣ୍ଡପ ଧୂପ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ, ସଂଧ୍ୟାଧୂପ, ଆଳତି, ଜୟମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ବଡ଼ସିଂହାର ଧୂପ, ଜଗମୋହନରେ ଯଜମାନଙ୍କ ଭୋଗ, ସର୍ଷା ମଣୋହି ଉପଚାର, ଅଧିକ ଭୋଗ, ଭିତର ବାହାର ପନ୍ତି ଭୋଗ, ପର୍ବଯାତ୍ରା ଭୋଗ କରନ୍ତି । ପର୍ବ ପର୍ବାଣିରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ମଙ୍ଗଳାରୋପଣ, ବଡ଼ଠାକୁରଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ବନ୍ଦାପନା, ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ସର୍ବାଙ୍ଗ କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା କାଳରେ (୪୨ ଦିନ) ଆଲଟ ଲାଗି କରନ୍ତି । ଜନ୍ମବିଧି ଦିନରେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବରଣ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଅଧିବାସ ସମୟରେ ସଂସ୍କାର କରନ୍ତି । ନେତ୍ରୋତ୍ସବରେ ନୀତି, ମୁଦିରସ୍ତଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରସାଦଲାଗି, ଋଷି ପଞ୍ଚମୀ, ଅନନ୍ତବ୍ରତ,
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ । ୬୩ ବିନାୟକ ବ୍ରତ ଆଦିରେ ବ୍ରତ କଥା କହନ୍ତି । ବେଢ଼ା ବୁଲା କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଦୀପାବଳୀରେ ଦୀପଦାନ, ମହାଦୀପ ସଂସ୍କାର, ଦୈନିକ ବାହାର ଦେଉଳି ଭୋଗ, ଦକ୍ଷିଣୀଘର ଭୋଗ, ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଭୋଗ, ଦୋଳ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀରେ ମେଣ୍ଡାପୋଡ଼ି ହୋମ, ବାମନ ଜନ୍ମ, ଇନ୍ଦ୍ରଧ୍ବଜପୂଜା, ହୋମ, ଅନଙ୍ଗ ତ୍ରୟୋଦଶୀରେ ହୋମ, ରଥରେ, ଚନ୍ଦନ ଘରେ, ଦୋଳ ବେଦୀରେ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ପହଣ୍ଡି ବେଳେ ଡ଼ୋର ଧରନ୍ତି । ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଓ ପ୍ରତିଦିନ ରଥରେ ବଳିପୂଜା କରନ୍ତି ।
ଏମାନେ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୯. ବଡ଼ପଣ୍ଡା
ଏମାନେ ପୂଜାବସିବା ବେଳେ, ତିନିଧୂପ ବେଳେ, ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ଚାମର ସେବା କରନ୍ତି । ରାଜେନ୍ଦ୍ରାଭିଷେକରେ ବଚନିକା, ରୁକ୍ମିଣୀ ହରଣ ନୀତିରେ ଚିଟାଉପାଠ ଓ ପୂଜାପଣ୍ଡା ସେବା କରନ୍ତି । ଏମାନେ ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ ।
୧୦. ପୁଷ୍ଠାଳକ
ମଙ୍ଗଳ ଆଳତିରେ ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଆଳତି, ଅଳଙ୍କାର ମଣତି, ମାଳଫୁଲ ମଇଲମ, ଅବକାଶ ପୂଜା ଓ ମଇଲମ, ବେଶ, ସାହାଣମେଲା ବେଳେ ତିନିବାଡ଼ରେ ରହିବା, ତା'ପରେ ଖୁଣ୍ଟିଆ ଓ ମେଳାପ ସେବକଙ୍କୁ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ମଣାଇ ଦେଇ ଆସିବା, ସକାଳ ଧୂପ ଶେଷରେ, ପର୍ବାଣିଦିନମାନଙ୍କରେ ଭୋଗମଣ୍ଡପ ଧୂପ ଶେଷରେ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ପହୁଡ଼ ପରେ ତଳିଚ୍ଛଙ୍କ ସହିତ ସଂଧ୍ୟା ଆଳତି, ମଇଲମ ବେଶ, ଏକାଦଶୀ ଦିନ କେବଳ ଶାଢ଼ିଲାଗି କରି ଆଳତି କରିବା, ସର୍ବାଙ୍ଗ ବେଶ, ସଂଧ୍ୟାଧୂପ ପରେ ମଇଲମ ଓ ତିନିବାଡ଼ରେ ଚନ୍ଦନଲାଗି, ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ, କର୍ପୂରଲାଗି ବେଶ, ଶୟନକୃରଙ୍କ ବିଜେ, ପହୁଡ଼ ଆଳତି, ପଇଡ଼, ବିଡ଼ିଆ, ମଣୋହି ଓ ଆଳତି, ପୁଣି ରତ୍ନ ପଲଙ୍କରେ ଶୟନ କରାଇ ଚନ୍ଦନ ଓ ମାଳ ମଇଲମ ଓ ଭଣ୍ଡାର ଘରକୁ ଶୟନଠାକୁରଙ୍କୁ ବିଜେ, ବିମଳାଙ୍କୁ ମାଳ ଓ ଚନ୍ଦନ ଦେବା ଏମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ।
ରଥ ଉପରେ ଓ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଅନୁରୂପ ସେବା କରନ୍ତି । ଅଣସର ବେଳେ ପଟି ଦିଅଁଙ୍କ ଅବକାଶ ଯାଏଁ ସେବା, ସଂଧ୍ୟାରେ ଆଳତି ଓ ଶୟନ ଯଏଁ ନୀତି, ଓଢ଼ଣ ଷଷ୍ଠିରୁ ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ଯାଏ ବଡ଼ସିଂହାର ପରେ ତିନି ବାଡ଼ରେ ଟୋପର ଲାଗି, ପରେ ଶୟନଠାକୁରଙ୍କ ବିଜେ । ଚନ୍ଦନ ୪୨ ଦିନ, ଦିନ ଓ ରାତ୍ର ଆଲଟ କରିବା, ବନଭୋଜି ବେଶରେ ସର ଓ ଛକ ଆସିଲେ ଲାଗି, ବେଢ଼ାମାନଙ୍କରେ ବେଢ଼ କରିବା, ଠାକୁରମାନଙ୍କର ମାଳଚୂଳ, ଆଜ୍ଞାମାଳ ଲାଗି, ବିଭିନ୍ନ ବେଶକରନ୍ତି । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବାହୁଣ ସେବକ । ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସ ପରେ ବିତ ହେଲା ପରେ ସେବା କରିପାରିବେ ।
୧୧. ମହାଜନ
ଏମାନେ ଦକ୍ଷିଣ ଘରରେ ଅବସ୍ଥିତ ସମସ୍ତ ଠାକୁରଙ୍କ ସେବା ଓ ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ଏଠାରେ ଥିବା ସକଳ ବିଜେ ପ୍ରତିମାମାନଙ୍କୁ ଆବଶ୍ୟକ ବେଳେ ବିଜେ କରାନ୍ତି । ବିମାନବସ୍ତୁମାନେ
୬୪ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଯେତେବେଳେ ବିଜେ ପ୍ରତିମାମାନଙ୍କୁ ଚନ୍ଦନ ଚାପ, ବେଣ୍ଟ ଆଦି ନୀତିରେ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନକୁ ନିଅନ୍ତି, ମହାଜନମାନେ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଦିଅଁଙ୍କ ‘ପ୍ରଭା’ ଧରି ନିଅନ୍ତି । ଦମନକ ଚୋରି ଅଧିବାସ ଗୃହରେ ଥିବା ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ସରସ୍ୱତୀ (ଭୂଦେବୀ) ଓ ମଦନମୋହନଙ୍କର ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ରାମ ଜନ୍ମ ନୀତିରେ ଦଶରଥ, କୌଶଲ୍ୟା, କୃଷ୍ଣ ଜନ୍ମରେ ବସୁଦେବ, ଦେବକୀ, ନନ୍ଦ ଓ ଯଶୋଦା, ବାମନ ଜନ୍ମରେ ଅଦିତି ଓ କଶ୍ୟପ ହୋଇ ବସନ୍ତି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ସମୟରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଶ୍ରୀଦେବୀ), ଭୂଦେବୀ ଖଟ ଶେଯ ଘରେ ଥିବାବେଳେ ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ଗୁରୁବାର ମାଜଣା ନୀତି କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା (୨୧) ଦିନ ମଦନମୋହନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ବେଶ କରନ୍ତି ।
ଏମାନେ ପୁଷ୍ପାଳକ ସେବା କଲାପରେ ମହାଜନ ସେବା କରି ପାରିବେ ।
୧୨. ମୁଦ୍ରା ସେବକ
ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଚନ୍ଦନଲାଗି ନୀତିପାଇଁ ଘଟୁଆରିଠାରୁ ଚନ୍ଦନ ଆଣି ପୃଷ୍ଠାଳକଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଠାକୁରଙ୍କ ବାହୁଡା ବିଜେ ବେଳେ ଆଗରେ ବଇଠା ଦେଖାନ୍ତି ପହୁଡ଼ ପରେ କଳାହାଟ ଦ୍ୱାର ବନ୍ଦ ସମୟରେ ପ୍ରତିହାରୀ କଡ଼ା ବନ୍ଦ କରି ମାଟି ମୁଦ ଦେଲେ ମୁଦା ସେବକ ମୁଦୁଲିଙ୍କଠାରୁ ନେଇ ମାଟିରେ ମୁଦ୍ରାଦେଇ ମୁଦୁଲିକୁ ଫେରାଇ ଦିଅନ୍ତି । କୁମାରପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ଲକ୍ଷ୍ମୀମନ୍ଦିର ଜଗମୋହନରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଓ ମଦନମୋହନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଉଡ଼ି ଖେଳରେ କଉଡ଼ି, ପଶା ଖେଳାନ୍ତି । ପୁଣି ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗ ସରିବା ପରେ ସିଂହାସନ ତଳେ ପୁଷ୍ପାଳକ ଓ ପଣ୍ଡାଙ୍କୁ କଉଡ଼ି ଖେଳାନ୍ତି । ଖେଳରେ ହାରି ମାଧବ ଲକ୍ଷ୍ମୀମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେ କଲାବେଳେ ଏ ସେବକ ଆଗରେ ବଇଠା ଦେଖାନ୍ତି । ବସନ୍ତପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ଦୋଳ ଦଶମୀରୁ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଯାଏଁ ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ପାଇଁ ସଂପୃକ୍ତ ସେବକମାନଙ୍କୁ ଫଗୁ ଓ ଚନ୍ଦନଗୁଣ୍ଡ ଆଦି ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ବ୍ରତପରେ ସେବା କରନ୍ତି ।
୧୩. ଖୁଣ୍ଟିଆ
ମଙ୍ଗଳ ଆଳତିପାଇଁ ପୃଷ୍ଠାଳକଙ୍କୁ ଡାକନ୍ତି । ଅବକାଶ ବେଳେ ତଡ଼ପ ଉତୁରୀ ନୀତିରେ ଓ ରାତ୍ର ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ସମୟରେ ଖଣ୍ଡୁଆ ଧରି ଦିଅଁମାନଙ୍କ ସାମନାରେ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ପ୍ରତି ବେଶରେ ବଟା ଉପରୁ ମାଳଚୂଳ ପୃଷ୍ଠାଳକଙ୍କୁ, ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାର ଭୋଗରେ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ମାଳ ଦିଅନ୍ତି । ରତ୍ନ ସିଂହାସନରେ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଲାଗି ଜିନିଷ ପାଇଁ ଏମାନେ ପାଳିଆ ମେଳାପଙ୍କ ସହିତ ଦାୟୀ ରହନ୍ତି । ପୂଜା ପଣ୍ଡା ଓ ପୁଷ୍ପାଳକ ସେବାପାଇଁ ଭିତରକୁ ଗଲେ ଏହାଙ୍କୁ କହି କରି ଯାଆନ୍ତି ଓ କହି କରି ଆସନ୍ତି । ପୁଷ୍ପାଳକ ରତ୍ନସିଂହାସନକୁ ଉଠିବା ଓ ଓହେଇବା ବେଳେ ଏମାନେ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ମଣତି କରନ୍ତି । ଦଇତାପତି ଗଲେ ମଧ୍ୟ ମଣତି ହୁଏ । ଅଳଙ୍କାର ଲାଗିଲେ ବଡ଼ ସିଂହାର ବେଶ ସରିଲେ ପୁଷ୍ପାଳକ ହାତକୁ କର୍ପୂର ବଢ଼ାନ୍ତି । ପଲଙ୍କ ବିଜେପାଇଁ ଖଟଶେଯ ମେଳା ପଙ୍କୁ ଡାକନ୍ତି । ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଠାକୁରଙ୍କ ସହ ମଣିମା' ଡାକଦେଇ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାରକୁ ଆସନ୍ତି । ଛାମୁଖୁଣ୍ଟିଆ ସେବା ରେ ମଣିମା' ଡାକ ଦେବା ବେଳେ ବେତ ଧରନ୍ତି ।
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ । ୬୫ ପାଳିଆ ଘଟୁଆରି ଘରୁ ଚନ୍ଦନ ବି ଜେ ବେଳେ ଆଗରେ ବେତଧରି ଆସନ୍ତି । ପୌଷପୂର୍ଣିମା ଦିନ ତିନି ବାଡ଼ ରେ ରାଜନୀତି ସମୟରେ ବେତଧରି ମଣିମା ଡାକନ୍ତି ଓ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଦିଅନ୍ତି । ଆଲଟଲାଗି ବେଳେ ମଣିମା ଡାକ ଦିଅନ୍ତି । ମୁଦିରଥ ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାଇବାକୁ ଗଲା ବେଳେ ତାଙ୍କ ସହିତ ଯାଆନ୍ତି । ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି, ଦଶହରା, ଘୋଡ଼ ଓ ଦୟଣା ବେଢ଼ା ମାନଙ୍କରେ ଆଗରେ ବେତଧରି ଯାଆନ୍ତି । ପ୍ରତି ପହଣ୍ଡି ରେ ବେତ ଧରି ମଣିମା ଡାକନ୍ତି ଓ ଫୁଲ ପକାନ୍ତି । ଦଇତାପତିଙ୍କୁ ଟାହିଆ ଦିଅନ୍ତି । ଅଣସର ପିଣ୍ଡି ରେ, ରଥରେ ମାଳଚୂଳ ନେଇ ମୁଦିରଥଙ୍କ ଆଞ୍ଜୁଳି ନିମନ୍ତେ ଶୁଳ୍ପ ଫୁଲ ଦିଅନ୍ତି । ସାହାଣମେଲା ସମୟରେ ତିନିବାଡ଼ରେ ଝରି ଜଗନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ସମୟରେ ଆମଦାନି ହେଲେ ଜଗନ୍ତି ।
ଖୁଣ୍ଟିଆ ସେବାର କେତେକ ଶ୍ରେଣୀ ଅଛି ଯଥା- ପାଳିଆ ଖୁଣ୍ଟିଆ, ବେହେରା ଖୁଣ୍ଟିଆ, ବିଲେଇ ଜଗା ଖୁଣ୍ଟିଆ, ଘୋଡ଼ା ବାରିକ ଖୁଣ୍ଟିଆ ଓ ରୁକ୍ମିଣୀ ହରଣ ଖୁଣ୍ଟିଆ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗରେ କିଛି କିଛି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସେବା ଅଛି । ବ୍ରତ ପରେ ଶଢ଼ି ବନ୍ଧାଛି । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୪. ଭଣ୍ଡାର ମେକାପ
ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ଦୈନିକ ଲାଗି ସୁନା ଜିନିଷ ଏହାଙ୍କ ଜିମାରେ ରହେ । ସୁନାର ଶୟନଠାକୁର ୩ ମୂର୍ତ୍ତି, ସୁନାର ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଠାକୁର, ରୁପାର ଲୋକନାଥ ଓ ଦୁର୍ଗା ମୂର୍ତ୍ତି ଏହାଙ୍କ ମାରେ ଥାଏ । ଏ ତାଙ୍କର ସେବା କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଭୋଗ ଲଗାନ୍ତି । ଚିତା, ରାହୁରେଖା ଆଦି ଲାଗି ନ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏହାଙ୍କ ପାଖରେ ରହେ । ଝୋବା ମଇଲମ ହେଲେ ପାଖରେ ରହେ । ରୁପ ପିଙ୍ଗ, ଝରି, ଜୟମଙ୍ଗଳ ସୁନା କର୍ପୂର ଆଳତି, ସୁନାପଦକ ଉପଚାର ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି, ସୁନାର ଚାମର, ସୁନା ଖଡ଼ିକା, ସୁନା ଆଲଟ, ସୁନା ବେତ ଆଦି ଏହାଙ୍କ ଜିମାରେ ରହେ । ଭଣ୍ଡାର ଘରେ ବିଜେ ହୋଇଥିବା ସୁନା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମୂର୍ତ୍ତି, ରୁପା ସରସ୍ୱତୀ ମୂଷି ଏହାଙ୍କ ଜିମାରେ ରହେ ।
ଛେରା ପହଁରା ସମୟରେ ଫୁଲ ଛିଞ୍ଚନ୍ତି । ଚନ୍ଦନଲାଗି ବେଳେ କର୍ପୂର, କସ୍ତୁରୀ ଯୋଗାନ୍ତି । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାରେ ଚନ୍ଦନ ଛାପ ଦିଅନ୍ତି । ଏ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ପାଳିଆ ମେକାପଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବିଶ୍ବାସଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏ ସେବା ବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଏ । ତେଣୁ ଏ ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ନୁହେଁ ।
୧୫. ପାଳିଆ ମେକାପ
ପ୍ରତ୍ୟହ ଦ୍ୱାରଫିଟା ସମୟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେବା, ରାତିରେ ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାର ଜଗି ରହିବା, ଅଖଣ୍ଡ ମେକାପ ସହ ବଇଠା ଧରି ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କର ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଦେଖିବା, ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି ସଜାଡ଼ିବା, ଆଳତି ପରେ ପୁଷ୍ପାଳକ ସିଂହାସନ ଉପରକୁ ଉଠିଲା ବେଳେ ଏହାଙ୍କଠାରୁ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗମଣତି ନେବା, ଭେଟ ପିଣ୍ଡିକା ସମୟରେ ରହି ଆମଦାନି ଅସୁଲ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ଦେଇ ତାଙ୍କର ନିୟମିତ ଅଂଶ ପାଇବା, ସାହାଣମେଲା ପରେ ତିନି ବାଡ଼ରେ ଗଡ଼ ଧରି ଠିଆ ହୋଇ ରହିବା, ଧୂପ ପୂଜା ବେଳେ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଉପଚାର, ସୁନା ଅଳଙ୍କର ଦେବା ଓ ଫେରାଇ ଆଣିବା, ଚନ୍ଦନଲାଗିରେ ତିନି ବାଡ଼ରେ ଚନ୍ଦନ ବଢ଼ାଇବା, ପହୁଡ଼ ଆଳତିରେ କର୍ପୂର ଲଗାଇବା, ପହୁଡ଼ ବେଳେ 'ମଣିମା’
୬୬ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଡାକଦେବା, ଯାତ୍ରାଗୀ, ଏକାଦଶୀ, ସର୍ବାଙ୍ଗରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଚନ୍ଦନ ବଢାଇବା, ଯାନିଯାତ୍ରା ବେଶରେ ଭଣ୍ଡାର ମେକାପଠାରୁ ଅଳଙ୍କାର ନେଇ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ଦେବା ଓ ଫେରାଇ ନେବା ଏହାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ଦଶହରା ସମୟରେ ଛଅ ଜଣ ମେକାପ ଆୟୁଧ ବେଢ଼ା କରିବା, ଘୋଡ଼ ଲାଗିଲେ ଘୋଡ଼, ଟୋପର, ଝଲକ ଆଣିଦେବା, ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ଲାଗି ଓ ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକରେ ହନୁମାନ ଭଳି ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ଧରି ବସିବା, ବନକଲାଗିରେ ମଝିବାଡ଼ରେ ବଇଠା ଦେଖାଇବା, ବନକଲାଗି ଓ ମହାସ୍ନାନରେ ସିଂହାସନ ଧୋଇବା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ସେବାକାର୍ଯ୍ୟ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୬. ଅଖଣ୍ଡ ମେକାପ
ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ବା ବଡ଼ ଦେଉଳରେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଦିଅଁମାନେ ଥିବାବେଳେ ଅଖଣ୍ଡ ବଇଠା ବା ଦୀପମାନ ଜାଳି ଆଲୋକିତ କରୁଥିବା ସେବକ । ଦଣ୍ଡଛତ୍ର ଓ ରାଜନୀତିରେ ବଇଠା ଧରି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ତଳୁ ତେଲ ପୋଛନ୍ତି ।
ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ।
୧୭. ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ମେକାପ ।
। ଦିଅଁମାନଙ୍କର ବସ୍ତ୍ର ଦାୟିତ୍ବରେ ରହନ୍ତି । ଦିନ ତମାମ ଦିଅଁଙ୍କର ବେଶପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ବସ୍ତ୍ର ପୃଷ୍ଠାଳକଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ଉଲାଗି ବ ଲୁଗାଧୁଆ ସେବକଙ୍କୁ ଓ ପାଟପତନି ମହାସେଠୀଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ପ୍ରତି ଧୂପରେ ଆସନପଡ଼ା ଉପଚାର ବସ୍ତ୍ର ଦିଅନ୍ତି । ରାଜାଙ୍କୁ ଗଦିପ୍ରସାଦ ତାଟ ଦିଅନ୍ତି । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାରେ ସୂତା, ପାଟଶାଢ଼ି ଦିଅନ୍ତି । ରାଜନୀତିପାଇଁ ହାତପୋଛା ଖଦି ଦିଅନ୍ତି । ଏ ମଧ୍ୟ ସୁଆରବଡ଼ ହିସାବରେ ଚକା ଅପସର ସେବା କରନ୍ତି । । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବାହୁଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ୧୮. ଖଟଶେଯ ମେକାପ । ଦିଅଁମାନଙ୍କ ରତୃପଲଙ୍କ ଦାୟିତ୍ବରେ ରହନ୍ତି । ଦ୍ୱାର ଫିଟା ପରେ ରତ୍ନ ପଲଙ୍କ, ଘଷା ବିଡ଼ିଆ ଆଦି ଖଟଶେଯ ଘରକୁ ନେବା, ଦିବା ପହୁଡ଼ ଓ ରାତ୍ର ପହୁଡ଼ରେ ପଲଙ୍କ ପକାଇବା, ଖଟଶେଯ ଘରେ ଥିବା ଦିଅଁଙ୍କୁ ପାଣି ଦେବା, ବାହାର ବିଜେରେ ବିଜେ ପ୍ରତିମାଙ୍କ ଶେଯ ଯଥା ସ୍ଥାନରେ ପକାଇବା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ । ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ନୀତିରେ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ବାରରେ ଓ କେତେକ ନୀତିରେ ଡମ୍ବରୁ ରଖିବା, ଶୀତ ଦିନରେ ଦଣ୍ଡାପାହାଡ଼ା ଓ କୋଡ଼ପାହାଡ଼ା ପାରିବା କାମ କରନ୍ତି ।
। ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ୧୯. ପ୍ରତିହାରୀ | ‘ପ୍ରତିହାରୀ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଦ୍ୱାରପାଳ । ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ମୁତାବକ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ୱାରପାଇଁ ପ୍ରତିହାରୀ ସେବା ରହିଛି । ଯଥା- (କ) ବଡ଼ଦ୍ୱାର ପ୍ରତିହାରୀ: ମଙ୍ଗଳଆଳତି ବେଳେ ଦ୍ୱାରଫିଟା ନୀତିରେ
ଭିତରଶୋଧ କରି 'ମଣିମା’ ଡାକ ଦେଇ ଦ୍ୱାର ଖୋଲିବା । ଭିତରୁ ପଲଙ୍କ ଆସିବା ପରେ ଭିତର କାଠ ଲଗାଇବା, ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ଖୋଲିବା, ଦିବା ପହୁଡ଼ରେ ଭିତରକାଠ ବାହାର କରିବା, ଶୟନ ପରେ ମଣିମା ଡାକିବା ଓ କବାଟ ବନ୍ଦ କରିବା, ପହୁଡ଼ ଭଙ୍ଗପରେ ସବୁ ଦ୍ୱାର ଖୋଲିବା, ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପରୁ ଧୁକୁଡ଼ି ଦ୍ୱାରଠାରେ ପହୁଡ଼ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହି ଧୂପ ଡାକିବା, ଚନ୍ଦନ ବିଜେ ଡାକିବା, ବଡ଼ସିଂହାର ଧୂପ ପରେ ରୁପା ବଟାରେ ତିନି ବାଡ଼ ପାଇଁ ପଇଡ଼, ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାରରେ ଶୟନଠାକୁର ପାଇଁ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ପଇଡ଼ ଦେବା, ଶୟନ ବେଳେ 'ମଣିମା' ଡାକ ଦେବା ଏହାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ । (ଖ) ଧୁକୁଡ଼ି ଦ୍ୱାର ପ୍ରତିହାରୀ : ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭଠାରୁ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ଯାଏଁ ଜଗୁଥିବା ଓ ଟେରା ବାନ୍ଧୁଥିବା ପ୍ରତିହାରୀ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ, କିନ୍ତୁ ଅ-ଶାଢ଼ୀବନ୍ଧା । (ଗ) ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାର ପ୍ରତିହାରୀ : ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାର (ଶଙ୍ଖ ଦ୍ୱାର)ଠାରେ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତିଠାରୁ ଶୟନ ଯାଏଁ ଜଗି ରହିବା, ସକାଳ ଧୂପ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ, ପହିଲି ଭୋଗ ଓ ବାଳଧୂପ ଡାକିଯିବା, ଅଣସର ସମୟରେ ପଣାଭୋଗ ଡାକିଯିବା, ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ ଦିନ ଜଳ ବିଜେ ନୀତିରେ ଡାକି ଯିବା, ଭୋଗ ଜଗିବା, ପ୍ରତ୍ୟେକ ବେଢ଼ା ନୀତିରେ ବେତ ଧରି ବେଢ଼ାରେ ଯିବା ଏହାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ । (ଘ) ଦ୍ୱାରୀ ନାୟକ ପ୍ରତିହାରୀ : ପ୍ରତି ଭୋଗ ପରେ ଓ ପୂଜା ଶେଷରେ ମଣୋହି ନିମନ୍ତେ ଟେରା ପକାନ୍ତି ଓ ଶେଷରେ ଦ୍ୱାର ଫିଟାନ୍ତି । (୫) ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାର ପ୍ରତିହାରୀ : ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରରେ ସର୍ବଦା ଜଗିଥାନ୍ତି । ପହୁଡ଼ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓ ନିଷେଧ ସମୟରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଅଟକାନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରତିହାରୀ ସେବକଙ୍କୁ ଗୋଛିକାର କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦ୍ୱାର ପ୍ରତିହାରୀ ସେବା କେବଳ ଗୋଛିକାର ମଧ୍ୟରେ ହେବ । (ଚ) ଭୋଗମଣ୍ଡପ ପ୍ରତିହାରୀ : ଭୋଗମଣ୍ଡପଠାରେ ରହି ଶୋଧ, ଦ୍ୱାର ବନ୍ଦ କରିବା, ସୁଆରବଡ଼ୁ ଅମୋଣିଆ ପାଣି ପକାଇବା ପରେ ଜଗି ରହିବା ଓ ଟେରା ବାନ୍ଧିବା ଆଦି ସେବା ଏହି ପ୍ରତିହାରୀମାନେ କରନ୍ତି । (ଛ) ଦ୍ୱାରଘର ପ୍ରତିହାରୀ : ଏମାନେ ସାହାଣମେଲା ସମୟରେ ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରି ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ପ୍ରତିହାରୀ ନିଯୋଗ ଏମାନଙ୍କୁ ମୁତୟନ କରେ । (ଜ) ସିଂହଦ୍ୱାର ପ୍ରତିହାରୀ : ସିଂହଦ୍ୱାରରେ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ସମୟରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ, ରଥ ଉପରେ, ସ୍ନାନ ବେଦୀରେ ଓ ଦୋଳ ବେଦୀରେ ଜଗୁଥିବା ପ୍ରତିହାରୀ ।
୨୦. ଦଇତା
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀ ଦିନ ବଡ଼ସିଂହାର ଧୂପ ଶେଷ ହେବା ପରେ ବାହୁଟ କଣ୍ଟ କରିବା, ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦିନ ପାଗପଟି କାଟିବା, ସେନାପଟା ଲାଗି କରିବା, ସ୍ନାନବେଦୀକୁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ, ପୃଷ୍ଠାଳକମାନଙ୍କ ସହ ହାତୀ ବେଶ କରିବା, ବାହୁଡ଼ା ପହଣ୍ଡି, ଅଣସର ତାଟି ଘରେ ନବଯୌବନ ଯାଏଁ ସକଳ ଗୁପ୍ତ ନୀତି, ନେତ୍ରୋତ୍ସବ ଦିନ ସର୍ବାଙ୍ଗଓବନ୍ଦାପନା, ରାତ୍ରରେ ବାହୁଟ କଣ୍ଟ, ସେନାପଟାଲାଗି, ରଥଯାତ୍ରାଦିନ ପହଣ୍ଡି, ରଥରେ ରୁନ୍ଧା, ବେଶ, ଅଳଙ୍କାର ଓ ସୋଲ ଚିତାଲାଗି; ରଥ ଦାୟିତ୍ୱରେ ରହିବା, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ରୁନ୍ଧା, ସର୍ବାଙ୍ଗ, ବନ୍ଦାପନା, ବାହୁଡ଼ାରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ପରି ନୀତି, ଚକ୍ରବୁଲା ଏକାଦଶୀରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଚକ୍ରକୁ ନଗର ଭ୍ରମଣ, ଚିତାଲାଗି
ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ଚିତାଲାଗି, ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ମାର୍କଣ୍ଡ ପୋଖରୀରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ, ରାତ୍ରରେ ସୁଦର୍ଶନ ବିଜେ, ରେଖାପଞ୍ଚମୀରେ ରାହୁରେଖା ଲାଗି, ରାଧାଷ୍ଟମୀ ଓ କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ସୁଦର୍ଶନ ବିଜେ, ଖସାପଡ଼ା ଓ ପଇତାଲାଗି ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀଠାରୁ ନୀଳାଦ୍ରିବିଜେ (ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀ) ଯାଏଁ ବିଶେଷ କାର୍ଯ୍ୟରତ ରହନ୍ତି । ନବକଳେବର ସମୟରେ ଦାରୁ ଅନ୍ୱେଷଣ, ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ, ବ୍ରହ୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ବିସର୍ଜିତ ଦାରୁବିଗ୍ରହ ନିମନ୍ତେ ଶୁଦ୍ଧିକ୍ରିୟା ପାଳନ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଗୁପ୍ତନୀତି ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କର ସେବା ଗୋଷ୍ଠୀଗତ । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାଇବା ଅନାବଶ୍ୟକ । କେବଳ ଦାରୁ ଅନ୍ୱେଷଣରେ ଗଲେ ଶାଢ଼ି ପାଆନ୍ତି । ଏହି ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୨୧. ପତି ମହାପାତ୍ର ଦୈନିକ ନୃସିଂହଙ୍କ ସେବା, ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଡ଼ିରେ ପହୁଡ଼ ଆଳତି, ସବୁ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ବନ୍ଦାପନା, ଚନ୍ଦନ ସର୍ବାଙ୍ଗ, ମଙ୍ଗଳାରୋପଣରେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ବାଡ଼ିରେ ସେବା କରନ୍ତି । ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ବେଦୀରୁ ଦିଅଁମାନେ ଫେରିଲା ବେଳେ, ରଥକୁ ବିଜେ କରିଲା ବେଳେ, ରଥରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେ ସମୟରେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରୁ ରଥକୁ ବିଜେ ଓ ରଥରୁ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ବେଳେ ଏ ତିନି ବାଡ଼ରେ ବନ୍ଦାପନା, କର୍ପୂର ଆଳତି, କର୍ପୂରଲାଗି, ଘଷା ଓ ବିଡ଼ିଆ ଲାଗି କରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନ୍ମବିଧି, ହୋମ ଓ ସହସ୍ର କୁମ୍ଭାଭିଷେକ ଇତ୍ୟାଦିରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଓ ମୁଦିରସ୍ତ ସହିତ ବ୍ରହ୍ମା ବରଣ ହୁଅନ୍ତି । ଅଣସର ପଟି ଘରେ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ଦଇତାଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରସାଦ ଲାଗି, ପଣାଲାଗି, ଖଡ଼ିଲାଗି, ଖଳି ଲାଗି, ଫୁଲୁରୀ ଲାଗି ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ଭିତରଚ୍ଛଠାରୁ ଶାଢ଼ି ପାଇ ଦାରୁ ଅନ୍ୱେଷଣରେ ବାହାରନ୍ତି । ତା' ପୂର୍ବରୁ ତିନି ବାଡ଼ରୁ ଆଜ୍ଞାମାଳ ବାହାର କରି ତିନି ବାଡ଼ର ବାଡ଼ଗ୍ରାହୀ ଦଇତାଙ୍କୁ ଦେଇ ନିଜେ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ବାଡ଼ର ଆଜ୍ଞାମାଳ ନେଇଥାନ୍ତି । ବନଯାଗରେ ବିଦ୍ୟାପତି ବରଣ ହୁଅନ୍ତି । ଯାଗ ପରେ ପ୍ରଥମେ ସୁନା କୁରାଢ଼ିରେ ଦାରୁବୃକ୍ଷଙ୍କୁ ସ୍ପର୍ଶ କରନ୍ତି । ଦାରୁକୁ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ବିଗ୍ରହ ନିର୍ମାଣ ବେଳେ ଦକ୍ଷିଣୀ ଘରୁ ନୃସିଂହ ଠାକୁରଙ୍କୁ ନେଇ ଦାରୁ ଘରେ ବିଜେ କରାଇ ସେଠାରେ ଠାକୁର ରହିବା ଦିନତକ ତାଙ୍କର ପୂଜା କରନ୍ତି । ଘଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ବିସର୍ଜନ ସେବା କରନ୍ତି ।
ପତି ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ସହିତ ଦଇତା ସେବାର ଘନିଷ୍ଠ ସଂପର୍କ ରହିଛି । ତେଣୁ ଦଇତାପତି ନିଯୋଗ କୁହାଯାଏ । ପତି ମହାପାତ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ଦଇତା ବ୍ରାହ୍ମଣ ନୁହଁନ୍ତି । ପତି ମହାପାତ୍ରଙ୍କର ମଧ୍ୟ ମହାଜନ ସେବା ଅଛି । ମହାଜନ ହିସାବରେ ଦକ୍ଷିଣୀ ଘର ସେବା ଓ ମହାଜନ ସେବା ଅଛି । ଏ ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୨୨. ପତ୍ରିବଡ଼ୁ ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା ଓ ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜାପାଇଁ ପୂଜାସ୍ଥଳରେ ପୂଜା ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାଇବା; ବଲ୍ଲଭଠାରୁ ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତି ଭୋଗରେ ପୂଜା ଠା' କରିବା; ମୁଦୁଲିଠାରୁ ପାତ୍ର ସଜ ନେଇ ଫୁଲ,
ତୁଳସୀ ସହ ପୂଜାରେ ଯୋଗାଇବା; ତିନି ଧୂପରେ ଦର୍ପଣ ଯୋଗାଇବା ଓ ଦର୍ପଣ ଫେରାଇ ଆଣିବା; ମଧୁପର୍କ ସାମଗ୍ରୀ ରାଶି, ଯବଧାନ, ପଇତା, ବେଣାଚେର, ଅଳେଇଚ, ଲବଙ୍ଗ, ଗୁଗୁଳ, ଚନ୍ଦନ, ଦହି ଇତ୍ୟାଦି ପୂଜା ଉପଚାର ଯୋଗଇବା; ଦୀପ ଯୋଗାଇବା; ଟେରା ଫିଟିବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତିହାରୀଙ୍କୁ ଡାକିବା; ଏକୋଇଶି ବତି ଆଳତି ଯେଗାଡ଼ି ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଦେବା; ରଥରେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ, ସ୍ନାନବେଦୀରେ ଓ ଭୋଗମଣ୍ଡପରେ ଅନୁରୂପ ସେବା କରିବା; ଠାକୁରଙ୍କୁ ଅନ୍ୟତ୍ର ବିଜେ ବା ପନ୍ତିରେ ତୁଳସୀ ଆଦି ଯୋଗାଇବା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୨୩. ଗରାବଡ଼ୁ
ମଙ୍ଗଳଆଳତି ଓ ମଇଲମରେ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ହାତୁଆଣି (ହାତ ଧୋଇବାପାଇଁ ପାଣି), ଅବକାଶ ପୂଜା ଠା’ରେ ଝରି, ପାଣିଗରା, ଦହିଲାଗି, ଅଁଳା ଲାଗି ସମୟରେ ଜଳ, ପୂଜା ଓ ମଇଲମ ପରେ ହାତୁଆଣି, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଦ୍ବାରପାଳ ପୂଜା, ବଲ୍ଲଭ, ସବୁଧୂପ ପରେ ଝରି ଲଗାଇବା, ଘଷା ଜଳ ରଖିବା, ଭୋଗମଣ୍ଡପରେ ଝରି ଲଗାଇବା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଇଲମରେ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ହାତୁଆଣି, ଦିନ ପହୁଡ଼ରେ ପଲଙ୍କ ତଳେ ଘଷା ଜଳ, ଆଳତି ବେଳେ, ସର୍ବାଙ୍ଗ, ରାତ୍ର ପହୁଡ଼, ଶୀତଳ ମଣୋହିରେ ହାତୁଆଣି, ପୃଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଠାକୁରଙ୍କୁ ବିଜେ ଓ ଭିତରେ ଶୟନଠାକୁର, ବିମଳା ସେବକଙ୍କୁ ଚନ୍ଦନ ପଇଡ଼ ଦେବା, ନକ୍ଷତ୍ର ବନ୍ଦାପନା, ମଙ୍ଗଳାରୋପଣ, ଦ୍ବାଦଶଯାତ୍ରା ବନ୍ଦାପନାରେ ହାତୁଆଣି ଦେବା, ସାଗର ବିଜେରେ ସମୁଦ୍ରରୁ ଜଳ ଆଣିବା, ପାଦୁକ ଓ ପ୍ରସାଦ ସମୁଦ୍ରରେ ଦେବା, ଯମେଶ୍ବର ମନ୍ଦିରରେ ମାଜଣା ବେଳେ ଜଳଲାଗି, ପୂଜାବେଳେ ଝରି ଘଷା ଲଗାଇବା, ପନ୍ତି ସ୍ଥାନରେ ଝରି, ଗୁରୁବାର ମାଜଣାରେ ଝରି ଓ ହାତୁଆଣି, ଚନ୍ଦନ ଚକଡ଼ାରେ ସୁବାସିତ ଜଳ, ତା’ପରେ ବିଡ଼ିଆ ମଣୋହିରେ ଝରି ଲଗାନ୍ତି ଓ ଜଳ ଦିଅନ୍ତି । ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ, ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଦିନ ଜଳ ବିଜେ, ସଂସ୍କାର ପରେ ଜଳ ଲାଗି, ଛେରାପହଁରାରେ ରାଜାଙ୍କୁ ହାତୁଆଣି, ଜନ୍ମ ନୀତି, ମହାସ୍ନାନ, ଯାତ୍ରାଙ୍ଗା ମହାସ୍ନାନ ଇତ୍ୟାଦିରେ ହାତୁଆଣି ଦିଅନ୍ତି । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୨୪. ସୁଆର ବଡୁ
ଏ ସେବା ତିନି ଶ୍ରେଣୀର । ୧. ସୁଆର ବଡୁ ୨. ଭୋଗ ସାଇତା ସୁଆର ବଡୁ ୩. ବେହେରା ସୁଆରବଡ଼ୁ ।
ଦୈନିକ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ନୀତି ଅନୁଯାୟୀ ଯେତେ ଥର ଭିତରେ ଓ ଭୋଗମଣ୍ଡପରେ ଧୋପଖାଳ ହେବ ବା ଅମୁଣିଆ ପାଣି ପଡ଼ିବ, ଆପଟଠାରୁ ଏ ପାଣି ଆଣି ଭିତର ପୋଖରିଆଠାରୁ ଭିତର ଅର୍ଗଳି ଯାଏଁ ପାଣି ପକାଇ ଝାଡ଼ୁମାରି ସଫା କରନ୍ତି । ଓଳିରେ ଚୁନାମଣ୍ଡିରୁ ମୂରୁଜ ଆଣି ରଖିଥାନ୍ତି । ପରିମାଣିକ ଦର୍ଶନ ଯୋଗୁଁ ଦରକାର ହେଲେ ପାଣି ପକାନ୍ତି । ବେଶ ସମୟରେ ଓ ମଇଲମ ପରେ କାଠଘୋଡ଼ା (ଉଚ୍ଚରେ କାମ କରିବାକୁ କାଠର ଏକ ପ୍ରକାର ଟେବୁଲ) ସିଂହାସନରେ ସିଂହାରି ବା ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧୂପ, ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା ଓ ଦ୍ବାରପାଳ ପୂଜାରେ ରୋଷଘରୁ ବୈଷ୍ଣବାଗ୍ନି ଯୋଗାନ୍ତି । ଭୋଗ ଡାକିଯିବା ପୂର୍ବରୁ ଥାଳି, ପରଖ, ପାହାଡ଼ା
ପକାଇବା, ବନ୍ଦାପନାରେ ଓ ପୂଜା ବସିବାକୁ ପୀଢ଼ା ବା ଆସନ ଦେବା, ମଠମାନଙ୍କରୁ ଆସିଥିବା ବଲ୍ଲଭ ସାମଗ୍ରୀ ପନ୍ତିରେ ଲଗାଇବାପାଇଁ ମହାସୁଆରଙ୍କୁ ଦେବା, ଏକୋଇଶି ବତି ଓ ପିଠଉ ଆଳତି ଲଗାଇବା ଏହାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ।
ବେହେରା ସୁଆରବଡୁ ରାଜନୀତିରେ ଦହି ପଟୋଇ ଲଗାନ୍ତି । ଭୋଗ ସାଇତା ସୁଆରବଡ଼ କୋଠଭୋଗ ମାଲ ସାଇତି ରଖନ୍ତି । ସେବକଙ୍କ ଖେଇ ଓ ପସରା ମାଲ ବାଣ୍ଟି ତାଙ୍କର ଭାଗ ନିଅନ୍ତି । ସୁଆରବଡ଼ୁ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ଓ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବକ ।
୨୫. ଜ୍ୟୋତିଷ ଖୁରି ନାହାକ
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ଅବକାଶ ପୂଜା ସମୟରେ ପାଞ୍ଜି ନେଇ ପୁଣ୍ୟ ପର୍ବ, ଯାନି ଯାତ୍ରା, ନକ୍ଷତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ତଡ଼ାଉକରଣଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦିଅନ୍ତି । ପ୍ରତିଦିନ ରାଶି ନକ୍ଷତ୍ରମାନ ଦିଅଁଙ୍କ ଛାମୁରେ ଜଣାନ୍ତି । ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଅବକାଶ ପରେ ଦିଅଁଙ୍କ ପାଶେ ନୂତନ ବର୍ଷର ପଞ୍ଜିକା ପାଠ କରି ଶୁଣାନ୍ତି । ଶଢ଼ିବନ୍ଧା ଜ୍ୟୋତିଷ (ଗ୍ରହ ବିପ୍ର) ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୨୬. ମୁଖ ପଖାଳ ସେବା
ଦୈନିକ ଅବକାଶ ସମୟରେ ଦାନ୍ତକାଠି ଓ ସୁନା ଜିଭଛେଲା ନେଇ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ଫୁଲ, ତୁଳସୀ, ଚନ୍ଦନ, ଦହି ପୂଜାକୁ ବଢ଼ାନ୍ତି । ପିଙ୍ଗଣମାନଙ୍କରେ କର୍ପୂର ଜଳ ତୟାର କରି ଯୋଗାନ୍ତି । ଖଟୁଳି ଉପରେ ପାହାଡ଼ା ପକାନ୍ତି । ଦର୍ପଣିଆ ଦେଇଥିବା ଦର୍ପଣମାନ, ଝରି ପିଙ୍ଗଣ ପୂଜାକୁ ଯୋଗାନ୍ତି । ପାଣିଆପଟ ଆଣିଥିବା ପାଣି ନେଇ ଯୋଗାନ୍ତି । ପୂଜା ଠା’କରି ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ପୂଜା ବସିବାକୁ ଡାକନ୍ତି । ରଥ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଏପରି ପୂଜା ଠା' କରନ୍ତି ।
ଶାଢିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୨୭. ଘଟୁଆରି
ଚନ୍ଦନ, ଅଁଳା ଆଦି ଘୋରି ଯୋଗାଇବା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବୈଶ୍ୟ ସେବକ । ଅଁଳା ଖଟୁଆରିପ୍ରତ୍ୟେକ ଅବକାଶରେ ଅଁଳା, କର୍ପୂର, ଗୁଆଗୁଣ୍ଡି ଆଦି ଯୋଗାନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧୂପକୁ ଦଶାଙ୍ଗ ଧୂପ ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଚନ୍ଦନ ଘଟୁଆରି- ପ୍ରତ୍ୟେକ ନୀତି ଯଥା; ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା, ଦ୍ବାରପାଳ ପୂଜା, ବଲ୍ଲଭ, ତିନିଧୂପ, ଚନ୍ଦନଲାଗି ବଡ଼ସିଂହାର ଓ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି, ପର୍ବଯାତ୍ରାରେ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ, ସର୍ବାଙ୍ଗବନ୍ଦାପନା ଇତ୍ୟାଦିରେ ଦରକାରମତେ ଚନ୍ଦନ ଘୋରି ଯୋଗାନ୍ତି ।
୨୮. ଗୋଛିକାର
ଏମାନେ ଗୌରୀବେତ ଧରି ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ଜଗନ୍ତି । ନିଷେଧ ସମୟରେ ଦ୍ୱାରଠାରେ ଭିତରକୁ ଯାତ୍ରୀ ପ୍ରବେଶ ରୋକନ୍ତି । ଏମାନେ ପ୍ରତିହାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
୨୯. ସୁନା ଗୋସ୍ୱାମୀ
ଏ ଅନେକ ସେବକଙ୍କ ଦୀକ୍ଷା ଗୁରୁ । ଏହାଙ୍କର ଦର୍ପଣୀ ବା ଦର୍ପନାରାୟଣ ମଠ ଓ ସୁନାଗୋସାଇଁ ମଠ ନାମରେ ଦୁଇଟି ମଠ ରହିଛି ।
ବନକ ଲାଗି ସମୟରେ ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ତଳ ମାର୍ଜନ, ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ମୁଦିରଥଙ୍କ ସହିତ ସୁନା କୂଅରୁ ୧୦୮ ଗରା ଜଳ ଆଣି ଅଧିବାସ କରିବା, ଅକ୍ଷୟତୃତୀୟାଠାରୁ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଯାଏ ନିଜ ମଠରୁ ଅଳକା ଯୋଗାଇବା, ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ବେଳେ ଆଲଟ କରିବା, ପହଣ୍ଡିରେ ଡୋରି ଧରିବା, ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶପାଇଁ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼କୁ ଶ୍ରୀପୟର ମାଳ ଯୋଗାଇବା, ଅଣସର ବେଳେ ମଇଲମ ଭୋଗ ଓ ଶୁକ୍ଳ ଫୁଲ ଗଭାମାଳ ଯୋଗାଇବା, ବାମନ ଜନ୍ମରେ କୃଶ ବିଡ଼ାଏ ଦେବା, ମକରସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଅଁଳା ବେଢ଼ା ରଙ୍ଗ ହେବାପାଇଁ ଗେରୁ ଯୋଗାଇବା, ଦିଅ ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ ରତ୍ନସିଂହାସନରେ ଚୁଆ, ଚନ୍ଦନ, କର୍ପୂର ଆଦି ଲାଗି କରିବା, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଠାକୁର ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ ସିଂହାସନ ଧୋଇ ଚୁଆ ଚନ୍ଦନ ବୋଳିବା କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ବ୍ରତ ପରେ ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ଶାଢି ପାଇଲେ ସେବା କରନ୍ତି ।
୩୦. ମୁଦୁଲି
ପାତ୍ରସଜ, ପୂଜା ଉପକରଣ ଦାୟିତ୍ବରେ ଥିବା ସେବକ । ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ପୂଜା ଉପକରଣ ସଂପୃକ୍ତ ସେବକଙ୍କୁ ଯୋଗାନ୍ତି ଓ ଫେରାଇ ଆଣନ୍ତି । ସକାଳେ ଭିତରଚ୍ଛ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂପୃକ୍ତ ସେବକଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଦକ୍ଷିଣ, ଜୟ ବିଜୟ, କଳାହାଟ ଆଦି ଦ୍ବାରର ମୁଦି ଖୋଲି ଭିତର କାଠରୁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚନ୍ଦନ ଛେରା ପକାନ୍ତି । ପହଡ଼ ପରେ ତିନି ଦ୍ବାର ବନ୍ଦ କରି ଦିଅନ୍ତି । ମୁଦା ଛାପ ଦିଅନ୍ତି ଓ ତଳିଚ୍ଛ ମୁଦ ଦିଅନ୍ତି । ଗୁଣ୍ଡିଚାଘରେ ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ସେବା କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଅଳଙ୍କାର ପେଡ଼ି ନେଇ ଚାପକୁ ଯାଆନ୍ତି। ଛେରାପହଁରା ବେଳେ ଛେରାପହଁରା ସାମଗ୍ରୀ ଧରି ଭଣ୍ଡାରମେକାପ ସହ ଉପସ୍ଥିତ ଥାନ୍ତି । ଦର୍ଶନ ବେଳେ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଯାଉଁଳି ବେତ ଛୁଅନ୍ତି ।
୩୧. ଆଳତି ବଳିତା ସେବା
ଏ ସେବକ ପ୍ରତିଦିନ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ଆଳତି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ସଳିତା । ବଳିତା ସଂପୃକ୍ତ ସେବକମାନଙ୍କୁ ଯୋଗାନ୍ତି । ଏହା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ କିମ୍ବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ନୁହେଁ । ଏ ସେବା ସୁଆରବଡୁ ସେବାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
୩୨. ପୁରାଣ ପଣ୍ଡା
ସଂଧ୍ୟାଧୂପ ପରେ (ପୂର୍ବ ତିନି ଧୂପରେ) ଟେରା ପଡ଼ିବା ପରଠାରୁ ଫିଟିବା ଯାଏଁ କଳାହାଟ ଦ୍ବାର ନଣ୍ଡାବରେ ବଇରଖି ପୁରାଣ, ସଂସ୍କୃତ ଭାଗବତ ପଢ଼ନ୍ତି । ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ସେବା କରନ୍ତି । ଅଣସରରେ ଓ ରଥ ଉପରେ
ଏହି ସେବା ବନ୍ଦ ରହେ । । ଏ ସେବା ଅଶାଢ଼ିବନ୍ଧା । ଏମାନଙ୍କର ପତ୍ରିବଡ଼ ଓ ହଡ଼ପ ନାୟକ ସେବା ମଧ୍ୟ ଅଛି ।
୩୩. ଦତ୍ତ ମହାପାତ୍ର
ପ୍ରତି ରବିବାର ଦିନ ଅବକାଶ ପୂର୍ବରୁ କନା ଓ କର୍ପୂର ଜଳରେ ତିନି ଠାକୁର ଓ ନୀଳମାଧବଙ୍କ ଶ୍ରୀମୁଖ ପୋଛନ୍ତି । ଗୁରୁବାର କିମ୍ବା ବୁଧବାରରେ ଅଧରପୋଛା ଓ ବନକଲାଗି, ଅଣସରରେ ଖଡ଼ି ଲାଗି, ତ୍ରୟୋଦଶୀରୁ ନେତ୍ରୋତ୍ସବ ଯାଏଁ ବନକ ଲାଗି, ନଅରକୁ ଖଡ଼ି ପ୍ରସାଦ ନେବା ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୩୪. ଲୁଗାଧୁଆ, ପାଣିକୁଣ୍ଡ ସେବା
ଦୈନିକ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି ପୂର୍ବରୁ ଏ ପାଣିକୁଣ୍ଡ ସେବକ ବିମଳା ମନ୍ଦିର ସାମନା କୂପରୁ ପାଣିଆଣି ବଟ ଅବକାଶ ମନ୍ଦିର ପିଣ୍ଡାରେ ଥିବା କୁଣ୍ଡରେ ଭରନ୍ତି (ସେବାକୁ ଆସିବା ପାଳିଆ ସେବକ ଗୋଡ଼ ଧୋଇବାପାଇଁ) । କୁଣ୍ଡ ସବୁବେଳେ ପାଣିରେ ଭରି ରହିବ । ଏହା ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ଦୈନିକ ଅବକାଶ ଶେଷ ପରେ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ମେକାପ ମଇଲମ ହୋଇଥିବା ତଡ଼ପ ଉଷୁରିମାନ ଭଣ୍ଡାର ଦ୍ବାର ପାଖରେ ରଖିଲେ ଲୁଗାଧୁଆ ସେବକ ତାହା ଆଣି ବଟ ଅବକାଶ ଦେଉଳ ମଧ୍ୟରେ ଉକ୍ତ ଲୁଗା ଧୋଇ ଶୁଖାଇ ସେଦିନ ରାତିରେ ଭଣ୍ଡାର ଦ୍ୱାର ଚାଙ୍ଗଡ଼ାରେ ରଖି ଦେଇ ଆସନ୍ତି । ନୂତନ ସୂତାବୟ ଲାଗିହେବା ପୂର୍ବରୁ ଏ ସେବକ ସେ ସବୁ ଧୋଇ ଶୁଖାଇ ଦେବେ । ଓଢ଼ଣ ଷଷ୍ଠୀଠାରୁ ବସନ୍ତ ପଞ୍ଚମୀ ଯାଏଁ ଲାଗି ହେଉଥିବା ସୂତା ଫୁଟାମାନ ଧୋଇ ଶୁଖାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଏ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ଶାଢିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ ।
୩୫. ବଲ୍ଲଭ ଯୋଗାଣିଆ
ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ ସାମଗ୍ରୀ ଯୋଗାଉଥିବା ସେବକ । ରୋଷ ହୋମ ପରେ ଧୁକୁଡ଼ି ଦ୍ବାରରେ ସୁଧ ସୁଆର ମାତ୍ ଏ ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ଦିଅନ୍ତି । ଏହା ପରେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତାଙ୍କ ପାଇଁ ଯେଉଁ ବଲ୍ଲଭ ଖଞ୍ଜା ଅଛି, ସେଠାରେ ବଲ୍ଲଭ ପହଞ୍ଚିଛି । ଅଣସର ସମୟରେ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ବାରଠାରେ ଯୋଗାନ୍ତି । ରଥ ଉପରକୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ପ୍ରଧାନୀ ସହ ବଲ୍ଲଭ ନିଅନ୍ତି । ଏମାନେ ଅଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ।
୩୬. ବିମାନ ବଡ଼ୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଜେ ପ୍ରତିମାମାନଙ୍କର ବାହାର ଓ ଭିତର ବିଜେରେ ବିମାନ, ପାଲିଙ୍କି, ରଥ ଓ ଚଉଦଳ ଏମାନେ କାଠେଇ କରି ବିଜେ କରାଇବେ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହନ୍ତି ।
୩୭. ଅଣସର ସୁଧ ସୁଆର ଓ ସୁଧ ସୁଆର
(କ) ଅଣସର ସୁଧ ସୁଆର: ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମାଠାରୁ ଉଭା ଅମାବାସ୍ୟା ଯାଏ ତାଟି ଭିତରେ ଚକଟା ଭୋଗ ସାରି ଦଇତା ବାହାରି ଆସିବା ପରେ ଏ ସେବକ ପଣା ଭୋଗ ପାଇଁ ପୂଜା ମା’
କରନ୍ତି । ପଣାଛକ ଆସିଲେ ପୂଜା ବସିବାକୁ ପତି ମହାପାତ୍ରଙ୍କୁ ଡାକନ୍ତି । ଷଷ୍ଠି ଓ ସପ୍ତମୀରେ ଓଷ ଘରେ ଓଷବାଟି ଯୋଗାନ୍ତି । ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଏକ ହାଣ୍ଡି ପାଣି ଓଷ ଯୋଗାନ୍ତି । ଦଶମୀ ଦିନ ଖଳି ଚୁଆ ଚନ୍ଦନ ବାଟି ଯୋଗାନ୍ତି । ଏକାଦଶୀ ରାତ୍ର ଖଳି ଯୋଗାନ୍ତି । ତ୍ରୟୋଦଶୀ ଦିନ ଏହାଙ୍କ ଘରୁ ଖଳି ବିଜେ ହୋଇ ଆସେ । ଉକ୍ତ ଦିନ ରାତ୍ର ଚକଟା ଭୋଗ ପରେ ଭିତର ଧୋପଖାଳ କରନ୍ତି । ଅମୋଣିଆ ପାଣି, ଖଳି ଲାଗିଲେ ହାତୁଆଣି ଦିଅନ୍ତି । ଚିତାଲାଗି ଓ ରାହୁ ରେଖା ଲାଗି ବେଳେ ସିଂହାସନ ତଳେ ଓଷୁଅ (ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତିନିବାଡ଼ରେ ଯୋଗାନ୍ତି । ଖସାପଡ଼ା ଲାଗିଲେ ଖଳି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ରେଖା ବିଜେରେ ପାହାଡ଼ା ଓ ବୋଇରାଣୀ ଲୁଗା ପକାନ୍ତି ଓ ପରେ ତାହା ପାଆନ୍ତି ।
ଏମାନେ ଶୂଦ୍ର ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
(ଖ) ସୁଧ ସୁଆର : ଏମାନେ ବର୍ଷ ସାରା ସେବା କରନ୍ତି । ବଲ୍ଲଭ ଯୋଗାଣିଆ ବଲ୍ଲଭ ଆଣିବା ପୂର୍ବରୁ ଏମାନେ କଳାହାଟ ଦ୍ବାରରୁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ଯାଏ ଝାଡୁ କରି, ଅଣସର ପିଣ୍ଡି ଧେ ପଖାଳ କରି ଥାଳି, ପରଖ ପକାନ୍ତି । ବଲ୍ଲଭ ବାଢ଼ନ୍ତି, ଫଳ କାଟନ୍ତି । ବଲ୍ଲଭ ପରେ ଖେଇକାରଙ୍କ ବଲ୍ଲଭ ସାଇତି, ବିମଳାଙ୍କ ପାଖକୁ ସମର୍ପଣ ପାଇଁ ନିଅନ୍ତି । ସମର୍ପଣ ପରେ ଖେଇକାରଙ୍କୁ ବଣ୍ଟନ କରି, କୋଠ ଜିନିଷ ପସରାରେ ଦିଅନ୍ତି । ଭୋଗବେଳେ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରୁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲେ ବାହାର କରନ୍ତି । ଭୋଗ ମାରା ହେଲେ ବାହାର କରନ୍ତି । ମହାସ୍ନାନରେ ପୂଜା ଠା' କରନ୍ତି । ପୂଜା ପରେ ଭିତର ଧୋ ପଖାଳ କରନ୍ତି । ଯାନିଯାତ୍ରା, ପର୍ବପର୍ବାଣି, ବନ୍ଦାପନା ଓ ବାହାର ବିଜେରେ ଚାଉଳ, ଘିଅ, ବଳିତା ଯୋଗାନ୍ତି । ମଙ୍ଗଳାରୋପଣ ସାମଗ୍ରୀ ଯୋଗାନ୍ତି । ମକରସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଅଧିବାସ ହୋଇଥିବା ଚାଉଳ ଧୋଇ ତିନୋଟି ରୁପା ଥାଳିରେ ମକର ଚାଉଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ ଭିତରେ ପୂଜା ଠା' କରନ୍ତି । ଦୋଳରେ ମୁଦିରଥଙ୍କୁ ଫଗୁ ବଢ଼ାନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ଭେଟରେ ଦହିପଟୋଳ ବଢାନ୍ତି । ଦୈନିକ କୋଠଭୋଗକୁ ମୃଗ ଭାଜି ଡାଲି ଯୋଗାଛି ।
ଏମାନେ ଦଇତା ଗୋଷ୍ଠୀର ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୩୮. ହଡ଼ପ ନାଏକ
ଏ ସେବକ ଠାକୁରମାନଙ୍କ ବିଡ଼ିଆ ମଣୋହିପାଇଁ ବିଡ଼ିଆ ଯୋଗାନ୍ତି । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବାହୁଣ ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୩୯. ବିଡ଼ିଆ ଯୋଗାଣିଆ
ଏ ସେବକ ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ଯେତେ ପ୍ରକାର ବିଡ଼ିଆ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ସମୟରେ ଦରକାର, ତାହା ହଡ଼ପ ଘରେ ତିଆରି କରି ହଡ଼ପ ନାଏକଙ୍କ ଜିମା ଦିଅନ୍ତି । ମକରସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ୬ଟି ପାନ ଚୂଳ ତିଆରି କରି ଯୋଗାନ୍ତି ।
ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ସେବକ ନୃହନ୍ତି ।
୪୦. ଖଟୁଳି ସେବକ
ବିଭିନ୍ନ ନୀତିରେ ଖଟୁଳି ପକାଉ ଥିବା ସେବକ । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ; ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୪୧. ଆସ୍ତାନ ପ୍ରତିହାରୀ (ପଢ଼ିଆରୀ)
ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ପରେ ଦକ୍ଷିଣୀ ଘରେ ପାଣି ପକାଇ ପୂଜା ଠା' କରି ବାହାର ଦେଉଳି ରୋଷ ଘରକୁ ଭୋଗ ଡାକିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି । ପୂଜା ସରିଲେ ଦ୍ୱାର ମୁହଁରେ ଟେରା ପକାନ୍ତି । ଗୁରୁବାର ମାଜଣା ନୀତିରେ ଟେରା ଧରି ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ଦୀପାବଳୀରେ ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାରରେ ଚାଉଳରେ ଗଛ କରି ଦୀପ ବସାନ୍ତି । ଫଗୁ ଦଶମୀଠାରୁ ତ୍ରୟୋଦଶୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘଟୁଆରିଠାରୁ ଫଗୁ ନେଇ ନୀତିରେ ଲଗାନ୍ତି । ଦୋଳ ବେଦୀରେ ବନ୍ଦାପନା ପାଇଁ ସାମଗ୍ରୀ ଯୋଗାନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ନାଭିକଟା ମଣ୍ଡପରେ ଭୋଗ ଡାକନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ (୨୧ ଦିନ) ଯାତ୍ରାରେ ମଦନ ମୋହନଙ୍କ ଚାପରେ ମଣିମା ଡାକ ଦିଅନ୍ତି; ମାଣ୍ଡୁଅ ଭୋଗ ଡାକି ଯାଆନ୍ତି ଓ ଟେରା ପକାନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାହାର ବିଜେରେ ଭୋଗ ଡାକିଯିବା ଓ ଟେରା ପକାଇବା ଏହାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବକ ।
୪୨. କୋଠଭୋଗ ଯୋଗାଣିଆ
ଏମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ କୋଠ ଗୋଦାମରୁ ଗୁଡ଼, ଘିଅ, ଭୋଗ ଜିନିଷ, କାଠ ରୋଷଘରକୁ ନେଇ ରୋଷ ପାଇକ ଜିମାରେ ଦେବେ । ଗୋଦାମରୁ ଚାଉଳ ନେଇ ଚାଉଳ ବଛା କରଣକୁ ଦେବେ । ରଥଯାତ୍ରାରେ ସବୁ କୋଠଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗୋଦାମରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର ରୋଷଘରେ ଦେବେ । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ କୋଠଭୋଗ ଜିନିଷ ଗୋଦାମରୁ ନେଇ ଯୋଗାନ୍ତି । ନବାଙ୍କ ଦିନ ଚାଉଳ ମେଲାଣ କରନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ଶୂଦ୍ର ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୪୩. ପ୍ରଧାନି
ଅବକାଶ ଶେଷ ପରେ ରୋଷଆଡ଼ ସଫା ହୋଇଛି କି ନାହିଁ ଦେଖିବେ, ରୋଷ ପାଇକ ହୋମକାଠ ଲଗାଇବା ପରେ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ହୋମ କରିବାକୁ ଡାକି ନେବେ । ବଲ୍ଲଭ ପୂଜା ? ହେଲେ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଡାକିବେ, ସକାଳ ଧୂପରେ ପ୍ରତିହାରୀ ଟେରା ବାନ୍ଧିବା ପରେ ମୁରୁଜ ପକାଇବାକୁ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଡାକିବେ । ମୁରୁଜ ପଡ଼ି ସାରିଲେ ପ୍ରତିହାରୀ ସାଙ୍ଗରେ ଭୋଗ ଡାକିବାକୁ ରୋଷକୁ ଯିବେ । ଭୋଗ ଆସିଲାବେଳେ ଆଗରେ ରହି ଲୋକ ଆଡ଼େଇବେ । ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଡ଼ ଥାଳି ବେହେରା ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ସଙ୍ଗନେଇ ବିମଳା ମନ୍ଦିରକୁ ଯିବେ, ଖେଇ ଦେଇ ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପକୁ ନେଇ ରାଜାଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ କରାଇବେ । ଏ ସେବକ ସମୟ ଧୂପ ପୂଜାରେ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଭୋଗ ଲଗାଇବାକୁ ଡାକିବେ । ବାହାର ଦେଉଳି ଭୋଗପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଡାକିବେ । ‘ଘଣ୍ଟ,
ଛତା, ଭୋଗ ମାନଙ୍କରେ ତଳିଚ୍ଛ ସହ ହାତ ପଇଠ ହୋଇ ଆଗରେ ଆସିବେ । ବଳି ସମୟରେ ସିନ୍ଦୁର, ମନ୍ଦାରମାଳ ନେଇ କଟାଏତ ଗଳାରେ ଦେବେ ଓ ପୂଜା କରିଥିବା ଖଡ଼ଗ ଆଣି କଟାଏତ ହାତରେ ଦେବେ । ମହାସ୍ନାନରେ ଗନ୍ଧଣ ମେକାପଠାରୁ ଜିନିଷ ଆଣି ସୁଧସୁଆରଙ୍କୁ ଦେବେ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ।
୪୪, ପାଇକ
ଡକାହକା କରୁଥିବା ଚର୍ଚ୍ଚା ସେବକ । ଦଳେଇ ଦଳବେହେରାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ କାମ କରିବେ । ଯେତେବେଳେ ଯେଉଁ ସେବାପାଇଁ ସେବକ ଆବଶ୍ୟକ ତାଙ୍କୁ (ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କ ଛଡ଼ା) ସାହିକୁ ଯାଇ ଡାକିଆଣି ସେବାରେ ହାଜର କରାଇବେ । ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ପରେ ଦକ୍ଷିଣୀ ଘର ନୃସିଂହ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଦେଉଳରେ ବାହାର ଦେଉଳି ଭୋଗ ଉଠାଇ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ ଡାକି ପୂଜା କରାଇବେ । ଚନ୍ଦନ ମଣ୍ଡପ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଅନୁରୂପ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ । ଭୋଗମଣ୍ଡ ପରେ ଯେତେ ଅଧିବାସ ହେବ ତାକୁ ଜଗି ରଖିବେ । ବିମଳାଙ୍କ ଷୋଳପୂଜା ସଡ଼ି ଭୋଗ ପଶ୍ଚି ମଦ୍ୱାର ବାଟେ ବାହାର କରିବେ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୪୫. ଲେଙ୍କା
ପ୍ରତିଦିନ ଭୋର ସମୟରେ ପାଳିଆ ପତ୍ରି, ଗରାବଡ଼ୁଙ୍କୁ ଡାକିଆଣନ୍ତି । ବେହରଣ ସ୍ଥାନରେ ଲାଗିହେବା ଜିନିଷ ଆସିଲେ ଦେଉଳକରଣଙ୍କୁ କହି ମନ୍ଦିର ଅଫିସରେ ଦାଖଲ କରାନ୍ତି । ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ହାତୀ ବେଶ ସାମଗ୍ରୀ ଆଣିବାକୁ ରାଘବ ଦାସ ଓ ଗୋପାଳତୀର୍ଥ ମଠକୁ ଯାଆନ୍ତି । ସେହି ରାତିରେ ଚିତ୍ରକାର ଘରୁ ଘଣ୍ଟ ଛତା ସହ ଚିତ୍ର ପଟି ବିଜେ କରି ଆଣନ୍ତି । ଅଣସରରେ ଦଇତାମାନଙ୍କୁ ଡାକନ୍ତି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ଦିନରେ ଦିଅଁଙ୍କ ସହିତ ଯାଆନ୍ତି । ଭଣ୍ଡାର ଘରୁ ଚକ ନେଇ ମଦନମୋହନଙ୍କ ଚାପରେ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ନବକଳେବରରେ ଦାରୁ ଅନ୍ବେଷଣରେ ଚକ୍ର ଧରି ଯାଆନ୍ତି । ଜାବନ୍ଧାରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହନ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ।
ଲେଙ୍କ ସେବା ୪ ପ୍ରକାର- ବରଗଣିଆ ଲେଙ୍କ, ତାଟ ଲେଙ୍କ, ଛାମୁଲେ ଓ ପାଳିଆ ଲେଖେ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ଶୂଦ୍ର ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ
୪୬. ସୁଆର ମହାସୁଆର ନିଯୋଗ
ସୁଆର-ମହାସୁଆର ସମୟ ସେବକ; ଯଥା- ବତୁ ସୁଆର, ମହାସୁଆର, ପନ୍ତିବଡ଼ୁ, ତୋଳା ବଡୁ ଇତ୍ୟାଦି ସୂପକାର ଶ୍ରେଣୀର ସେବକମାନେ ଏହି ନିଯୋଗର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । କୋଇଲି ବୈକୁଣ୍ଠ ନିଯୋଗ ଗୃହରେ ଆଟିକା ଆମଦାନୀ କରି ପାଉଣା ପାଆନ୍ତି । ଜଳ ତୁଳସୀ ଯୋଗାଇ ଓ ସଂକଳ୍ପରେ ପାଉଣା ପାଆନ୍ତି । ମନ୍ଦିରରୁ ଯେ ତୁଣିଆ ମାହାଲ ନିଲାମ କିଏ ସେ ନିଯୋଗକୁ ପାଉଣା ଦିଏ । ମଠବାଡ଼ିରୁ ଓ ଯଜମାନି ବେଶରୁ ପାଉଣା ମିଳେ ।
ପୂର୍ବରେ ସୁଆର ନିଯୋଗ ନାୟକମାନେ କୋଠଭୋଗ ସୁଆର ନିଯୁକ୍ତି, ନିଯୋଗ ପରିଚାଳନା, କୋଇଲି ବୈକୁଣ୍ଠରେ ଆୟ ଆମଦାନୀ ଓ ଦାରୁ ଘର ଦାୟିତ୍ବ ତୁଲାଉଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ନିଯୋଗ ନିୟମାନୁଯାୟୀ ଗଠିତ କମିଟି ଦ୍ବାରା କରାଯାଉଛି । କମିଟିରେ ସଭାପତି, ସଂପାଦକ ଆଦି ନିର୍ବାଚିତ କର୍ମକର୍ତ୍ତା ଅଛନ୍ତି ।
୪୭. ମହାସୁଆର
ପ୍ରତିଦିନ ରୋଷନାୟକ ସହ ବୁଲି ରୋଷ ପରିଶ୍ରୁତି ଦେଖି ରୋଷ ହୋମପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେବା, ରନ୍ଧନ କାର୍ଯ୍ୟ ତନଖିବା, ହରିବଲ୍ଲଭ ତାଟ ପିଠା ନିଜେ ରାନ୍ଧିବା, ଅବାଞ୍ଚିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେପରି ରୋଷଘରେ ପ୍ରବେଶ ନକରନ୍ତି ତାହା ଦେଖିବା, ବଲ୍ଲଭରେ ସୁଧସୁଆରଠାରୁ ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ନେଇ ପରିରେ ବାଢ଼ିବା, ମଠବାଡ଼ିର ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ ସୁଆର ବଡୁଠାରୁ ନେଇ ଭୋଗରେ ବାଢ଼ିବା, ଗରାବଡ଼ୁଠାରୁ ଘଷାଦଳ ନେଇ ପରିରେ ଲଗାଇବା, ଭୋଗ ପୂଜା ବସିବା ଆଗରୁ ସମସ୍ତ ନୈବେଦ୍ୟ ଠିକ୍ ଭାବରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଛି କି ନାହିଁ ଦେଖିବା, ପ୍ରତିହାରୀଙ୍କୁ ଭୋଗ ଡାକିବା ସକାଶେ ଖବର ଦେବା, ପ୍ରତି ଧୂପରେ ପ୍ରଥମ ଛେକ ପରିରେ ବାଢ଼ିବା, ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ଯାହା ପରେ ଯାହା ମଣୋହି ଯୋଗ୍ୟ ସେହି ପ୍ରକାରେ ବାଢ଼ିବା, ଟେରା ପଡ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ‘ଭୋଗ ମଣୋହି କରିବା ହେଉ’ ବୋଲି ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କୁ କହିବା, ମଣୋହି ସମୟରେ ଖଦି ଧରି ବିବା, ହରିବଲ୍ଲଭ ତାଟରେ ଉଲାଖମାନ ବାନ୍ଧି ଗଣେଶ ଚିହ୍ନ ମୋହର ଦେଇ ପ୍ରସାଦ ବଡ଼ ନିକଟରେ ମଣାଇବା, ଅମାବାସ୍ୟା ବିଜେ, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଇତ୍ୟାଦି ବାହାର ବିଜେରେ ଛାମୁରେ ପନ୍ତି ବାଢ଼ିବା ଓ ଘଷା ଜଳ ଲଗାଇବା, ରାମ, କୃଷ୍ଣ ଓ ବାମନ ଜନ୍ମରେ ଗଣ୍ଡଷ ମସଲା ଓ ସରଲବଣୀ ବାଢ଼ିବା, ରୁକ୍ମିଣୀ ବିଭାବେଦୀରେ, ଶୀତଳ ଷଷ୍ଠୀ ପଞ୍ଚମହାଦେବଙ୍କ ନିକଟରେ ପନ୍ତି ବାଢ଼ିବା, କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଗୋଟା ଫଳଗୁଡ଼ିକ ଛାମୁରେ ବାଢ଼ିବା, ବାଳ ଧୂପ ପରିରେ ବାଢ଼ିବା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ ନୁହନ୍ତି । ବ୍ରତ ପରେ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଛକ ନେଇ ନିଯୋଗର ଅଂଶୀଦାର ହୁଅନ୍ତି ।
୪୮. ଜଗିଆ ମହାସୁଆର ବା ରୋଷ ଅମିନ
ବଡ଼ସୁଆରଙ୍କୁ ଭୋଗ ନିମନ୍ତେ କୋଠଭୋଗ ଜିନିଷ ଦିଅନ୍ତି । ପିଠାପଣାରେ କେତେ ଘିଅ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲା ତନଖି କରନ୍ତି । ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପରେ ଘିଅ ଓ ପଣା ପଠାନ୍ତି । ଥାଳିରେ ଘିଅ ପଡ଼ି ଲାବେଳେ, ପଣାରେ ଛାଟ ବା ଚିନି ପଡ଼ିଲା ବେଳେ ଦେଖନ୍ତି । ଚୁଲି ଓ ପନ୍ତି ଗୋଳମାଳ ସବୁ ଦେଖନ୍ତି ଓ ଦେଉଳକରଣଙ୍କୁ ରିପୋର୍ଟ କରନ୍ତି । ପର୍ବ ଯାତ୍ରାରେ ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପାଇଁ ଦେଉଳକରଣଙ୍କଠାରୁ ଭୋଗ ଉଠିଆ ତାଲିକା ନେଇ ବଡ଼ୁ ସୁଆରଙ୍କୁ ବରାଦ କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ରୋଷ ଘରେ ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଜଗନ୍ତି ଓ ତତ୍ତ୍ୱ ନିଅନ୍ତି ।
୪୯. ବଡ଼ୁସୁଆର
ଅମାଲୁ ସୁଆର, ତୁଣ ସୁଆର, ଥାଳି ସୁଆର, ତୋଳାବଡ଼ୁ, ପାଗୁଆ, ଚଣାପୁଆ, ବଣୁଆ, ପିଠା ସୁଆର ଏହି ବଡ଼ୁସୁଆର ଗୋଷ୍ଠୀର ସେବକ ।
ଅମାଲୁ ସୁଆର : ଦୈନିକ କୋଠ ଭୋଗପାଇଁ ଅମାଲୁ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ମୋଡ଼ିଆ ସରୁ ଚକୁଳି ଓ ଅମାଲୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ।
ଚଣାପୁଆ : ଲଡ଼ୁ, ପାରିଜାତକ, ଲୁଣ ଖୁରୁମା, ଛୋଟ ପିଠା କରନ୍ତି । ଅଟା, ଚୂନା କାମ ଆଦି କରି ରଖନ୍ତି । ଭଜା ଭାଜନ୍ତି ।
ତୁଣ ସୁଆର : ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ନିମନ୍ତେ ସମୟ ତିଉଣ, ଖିରି, କଡ଼ମ୍ବା, ପଖାଳ, କାନିକା ରାନ୍ଧନ୍ତି ।
।
ତୋଳାବଡ଼ୁ : ବିଷ୍ଣୁଆ ଓ ପାଟୁଆ ରଖିଥିବା ଜିନିଷମାନ ଗଣତି କରି ତାଡ଼ମାନଙ୍କରେ ରଖି ବାଘମୁହାଁ ବାନ୍ଧି ଛେକ ନେଇ ବାଡ଼ ଅନୁଯାୟୀ ଲଗାନ୍ତି । ଭୋଗ ସରିଲେ ଭୋଗ ସାଇତା ସୁଆରବଡ଼ୁଙ୍କୁ ମଣାଇବେ ।
ଥାଳି ସୁଆର : ଥାଳି ଅନ୍ନ, ଥାଳି ଖେଚୁଡ଼ି, ସାଦା ଓରିଆ, ସଂଧ୍ୟାଧୂପ ପଖାଳ ରାନ୍ଧନ୍ତି ।
ପାଗୁଆ : ଚଣା ପାଗ କରନ୍ତି । ଏଣ୍ଡୁରି, ମଣ୍ଡା, ଗଇଁଠା ଆଦି କରନ୍ତି ।
ପିଠା ସୁଆର : କୋଠ ଭୋଗ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପିଠା କରନ୍ତି ।
ବିଣ୍ତୁଆ : ପିଠାର ବିଣ୍ଡ କରି ତହିଁରେ ମସଲା ମିଶାଛି । ଅଟା, ବିରି, ଚନା ଆଦି ଚକଟି ସମସ୍ତ ଜିନିଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ସୁଆରଙ୍କୁ ଯୋଗାଛି । ବଡ଼ୁସୁଆରମାନେ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବକ ।
୫୦. ପନ୍ତିବଡ଼ୁ, ବିଡ଼ୁଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ
ସକାଳ ଧୂପରେ ଥାଳି ସୁଆରଗନ୍ଧି ବିଡ଼ୁଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁକୁ ମଣାଇଲେ ସେମାନେ ମୂର୍ତ୍ତମୂଳ କରନ୍ତି । ପାଳିଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ବିଡ଼ୁଆଠାରୁ ନେଇ ମହାସୁଆର ସହ ଛକ ନେଇ ଛାମୁରେ ଥାଳିରେ ବାଢ଼ନ୍ତି । ପାଳିଆ ପନ୍ତିବଡ଼ ୬ କୁଡ଼ିଆ, ବିଡ଼ିଆ ପତ୍ରିବଡ଼ ୪ ଓ ବେହେରା ପନ୍ତିବଡ଼ ୪ କୃଡ଼ିଆ ଖେଚେଡ଼ି ଯଥାକ୍ରମେ ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା, ସୁଦର୍ଶନ ଓଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ବାଢ଼ନ୍ତି । ପାଳିଆ ଅନ୍ୟ କୋଠଭୋଗ ଜିନିଷ ଥାଳି ସୁଆର ଓ ତୁଣ ସୁଆରଠାରୁନେଇ ଛାମୁରେ ଲଗାନ୍ତି । ଭୋଗ ପରେ ବାହାରକୁ ଆଣନ୍ତି । ବିମଳାଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ ପାଇଁ ପାଳିଆ ବଡ଼ ବାଡ଼ ଥାଳି ନିଅନ୍ତି । ଭୋଗ ପରେ ପାଳିଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ବଡ଼ବାଡ଼ର ଥାଳି ବିମଳାଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ ପାଇଁ ନିଅନ୍ତି । ସମର୍ପଣ ପରେ ଫେରାଇ ଆଣି ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ବଣ୍ଟନ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରଧାନୀଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପରେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ବେହେରା, ପାଳିଆ ଓ ବିଡ଼ୁଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବିଡ଼ିଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ଥାଳିମାନଙ୍କରେ (୪ବାଡ଼ରେ) ଘିଆ ପରଷେ । ଭୋଗ ମଣ୍ଡପରେ ଏମାନଙ୍କର କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ନାହିଁ । ସଂଧ୍ୟାଧୂପରେ ପନ୍ତିବଡ଼ ପଖାଳ ଓ ଶାକରା ପରିରେ ଲଗାନ୍ତି । ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗରେ ଏମାନଙ୍କର କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ନାହିଁ । ବଲ୍ଲଭବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗରେ ପଳିଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ମହାସୁଆର ସହ ଛେକ ନେବେ । ରଥ ଉପରେ କିଛି
କାମ ନାହିଁ । ପର୍ବଯାତ୍ରା ସଙ୍ଖୁଡି ଭୋଗ, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା, ଚାଚେରୀରେ ପାଳିଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ଖେଚେଡ଼ି ଭୋଗ, ପଖାଳ ଇତ୍ୟାଦି ତୋଳନ୍ତି । ବିଡ଼ୁଆ ପନ୍ତିବଡ଼ୁ ମକରରେ ଅନ୍ୟ ପନ୍ତିବଡ଼ୁଙ୍କ ସହ ମକର ଥାଳି ଧରି ବଡ଼ଦେଉଳକୁ ତିନିଥର ବେଢ଼ା ବୁଲନ୍ତି ।
ଏମାନେ ସୂପକାର ଶ୍ରେଣୀ ସେବକ; ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୫୧. ଅମାଲୁ ତୋଳି ଓ ପୁର ଖରଡ଼ା
ଏମାନେ ସାତପୁରୀ ଅମାବାସ୍ୟାରେ ସବୁ ପୁର ଖରଡ଼ନ୍ତି ଓ ପ୍ରତ୍ୟହ ସଂଧ୍ୟାଧୂପ ପରେ ଅମାଲୁ କୋଠଭୋଗ ରୋଷରୁ ଛାମୁକୁ ନିଅନ୍ତି । ଏମାନେ ସୂପକାର ଶ୍ରେଣୀର ସେବକ ।
୫୨. ତୋଳାବଡ଼ୁ
ମୁହଁରେ ବାଘମୁହାଁ (ତୁଣ୍ଡି ବାନ୍ଧି ଅମୋଣିଆ ତୋଳି ଛକରେ ନେଉଥିବା ସେବକ ।
୫୩. ରୋଷ ପାଇକ
ରୋଷ ଧୋପଖାଳ ଓ ଶୁଦ୍ଧ ହେବା ପରେ ଅମୋଣିଆ ପରିଛା ଓ ମହାସୁଆରଙ୍କୁ କହନ୍ତି । ହୋମ ବିଷୟରେ ଠିକ୍ ଠାକ୍ କହିଲେ ଭୋଗ ହୁଏ । କେଠଭୋଗ ଯୋଗାଣିଆ କୋଠଭୋଗ ଜିନିଷ ଦେଲେ ଏମାନେ ଜଗିଆ ମହାସୁଆରଜିମାଦେଇ ଶେଷଦ୍ୱାରଜଗନ୍ତି । ପତ୍ରାବଡୁ ଏହାଙ୍କ ପାଖରୁମଧୁପର୍କ ଗୁଡ଼ ନିଅନ୍ତି । ଦାଢ଼ି ନିଶ ରଖିଥିବା, ସିନ୍ଦୁର ଲଗାଇଥିବା, ମହାପ୍ରସାଦ ଧରିଥିବା, ଅଶୁଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ରୋଷକୁ ଛାତନ୍ତି ନାହିଁ । ଏ ସେବକ କୁଆକୁ ଅଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ଛେକ ଆଗରେ କାଠଖଣ୍ଡ ଧରି ଧୁକୁଡ଼ି ଦୂର ଯାଏଁ ଯଆନ୍ତି । ଏମାନେ ବୈଷ୍ଣବାଗ୍ନି ଦିଅନ୍ତି । ଏମାନେ ସୂପକାର ଗୋଷ୍ଠୀର ସେବକ ।
୫୪. ବାହାର ଦେଉଳି ସୁଆର
ଦୈନିକ ଗୋଦାମରୁ ଯୋଗାଣିଆଠାରୁ କୋଠଭୋଗ ଜିନିଷ ନେଇ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ରୋଷରେ ବାହାର ଦେଉଳି ରୋଷ) ପିଠା ତିଆରି କରନ୍ତି ଓ ବିଣ୍ଡ ଭୋଗ ଛକ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଦେଉଳକୁ ନିଅନ୍ତି । ଏମାନେ ସୁଆର ଗୋଷ୍ଠୀର ସେବକ ।
୫୫. ବାହାର ଦେଉଳି ଯୋଗାଣିଆ
ଏମାନେ ପ୍ରତିଦିନ ସକାଳ ଧୂପ ପରେ ଗୋଦାମରୁ ବାହାର ଦେଉଳି ଭୋଗର ଅମୁଣିଆ ଜିନିଷ ନେଇ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ରୋଷଘରେ ବାହାର ଦେଉଳି ସୁଆର ଜିମା ଦିଅନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ରୋଷ ଧୋପଖାଳ କରନ୍ତି । ରୋଷକୁ ବିମଳାଙ୍କ କୂଅରୁ ପାଣି ଯୋଗାଛି । ବାହାର ଦେଉଳି ଭୋଗ ଦକ୍ଷିଣ ଘରକୁ ନେବାବେଳେ ରୋଷ ଆଡ଼ୁ କାଠ ଖଣ୍ଡ ଧରି ଜଗି ଛକ ସହ ଆସନ୍ତି । ପତି ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ନୃସିଂହ ନିକଟକୁ ଭୋଗ ନେଲେ ଜଗି ତାଙ୍କ ସହ ଯାଆନ୍ତି । ପର୍ଶ ଦେବତାଙ୍କ ସେବକମାନେ ଏହାଙ୍କ ମାତ୍ର ଯେଝା ଠାକୁରଙ୍କ ପାଇଁ ଭୋଗ ନିଅନ୍ତି ।
ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହଁନ୍ତି।
୫୬. ରୋଷ ଧୋପଖାଳିଆ, ଅଙ୍ଗାରୁଆ, ଗୋବରପାଣିଆ
ରୋଷ ଧୋପଖାଳିଆ: ଦୈନିକ ବଡ଼ସିଂହାର ଧୂପ ଶେଷ ପରେ ରୋଷ ଘରମାନ ଓଳାଇ ସଫାକରି ସଙ୍ଖଡ଼ିସବୁ ବାହାର କରି ରୋଷ ମୁହଁ ଅଗଣାରେ ପକାଇଦେବେ । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଓ ପହିଲି ଧୂପରେ କୋଠଭୋଗ ରୋଷ କେବଳ ବଡ଼ସିଂହାର ଧୂପ ପରେ ଧୋପଖାଳ ହୁଏ । ଅନ୍ୟ ସବୁ ରୋଷ ଦ୍ବିପ୍ରହର ଧୂପ ପରେ ହୁଏ ।
ଅଙ୍ଗାରୁଆ: ଏମାନେ ଚୁଲିମାନଙ୍କରୁ ଅଙ୍ଗର ଓ ପାଉଁଶ କାଢ଼ି ବାହାରେ ପକାଇବେ । ନଳା ସଫା କରିବେ ।
ଗୋବର ପାଣିଆ : ରନ୍ଧା ଚୁଲି ଓ ତଳ ସବୁଠାରେ ଗୋବରପାଣି ଛେରା ପକାନ୍ତି । ଜମାଇଥିବା ଅଳିଆ ବାହାରେ ପକାନ୍ତି ଓ ରୋଷ ଅଗଣା ଧୋପଖାଳ କରନ୍ତି ।
ଧୋପଖାଳିଆ ରୋଷ ଧୁଅନ୍ତି ଓ ହୋମ ସକାଶେ କୋଠଭୋଗ ଚୁଲିରୁ ନିଆଁ ଆଣି ଯୋଗାଛି । ଏମାନେ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୫୭. ହାଣ୍ଡି ଯୋଗାଣିଆ ଓ ତୋଳାବତୀ ସେବା
କୁମ୍ଭାର କୋଠଭୋଗ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ମାଟି ପାତ୍ର ଓ ମୁଦପାଇଁ ମାଟି ଏହି ସେବକଙ୍କ ମାଫିରେ ଦିଅନ୍ତି । ଏ ମଧ୍ୟ ତୋଳାବତୀ ସେବା କରନ୍ତି । ରାତିରେ ହେଉଥିବା ଭୋଗମାନଙ୍କ ଛେକ ଆଗରେ ଦୀପ ଦେଖାଇ ଯାଆନ୍ତି । ସୂପକାର ଶ୍ରେଣୀର ସେବକ ।
୫୮. ବିରି ବଟା ସମର୍ଥ ସେବା
ରୋଷର ବିରିମୁଣ୍ଡି ଘରେ ଏ ସେବକ କୋଠଭୋଗ ପାଇଁ ଯେତେ ବିରି ଓ ଚାଉଳ ବଟା ଦରକାର ହୁଏ, ତାହା ନିଜେ ଓ ଲୋକ ଲଗାଇ ବାଟନ୍ତି ।
ଏ ସେବା କେବଳ ପାଣିଛୁଆଁ ଜାତିର ଲୋକେ କରିପାରିବେ ।
୫୯. କୋଠଭୋଗ ପାଣିଆ
କୋଠଭୋଗ ନିମନ୍ତେ ପାଣି ଯୋଗାନ୍ତି । ରୋଷକୂଅରୁ ପାଣି ଆଣି ରୋଷକୁ ଯୋଗାନ୍ତି । ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ ସହସ୍ର କୁମ୍ଭାଭିଷେକ ଓ ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକରେ ମଧ୍ୟ ଜଳ ଯୋଗାନ୍ତି ।
ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହଁନ୍ତି ।
୬୦. ପନିକି ପଟା
ରୋଷରେ ପରିବାକଟା ସେବକ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ସେବା ଚାଲୁନାହିଁ ।
୬୧. ନିକାପ ବା ଗନ୍ଧଣ ନିକାପ
ପ୍ରତି ଧୂପ ପାଇଁ ଗନ୍ଧଣ ନିକାପ ଗନ୍ଧଣ ଥାଳି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଅଦା, ହେଙ୍ଗୁ ଜିରା, ଗୋଲମରିଚ, ଘିଅ ଆଦି ସୁଗନ୍ଧ ମସଲା ଦ୍ରବ୍ୟ ହେଉଛି ଗନ୍ଧଣ । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ ଷୋଳଟିଆ
ପଣା ଓ ଆଲଟ ଲାଗିପାଇଁ ପଣା ଏହାଙ୍କର ସରଘରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ । ବାଳଧୂପ, କାଳୀୟଦଳନ, ଏକାଦଶୀରେ ବନଭୋଜି ସର ଜଗିବା, ଜଳକ୍ରୀଡ଼ାରେ ପଣାଭୋଗ ଓ ଗ୍ରହଣ ବେଳେ ଖଇକୋରା ଭୋଗ ଜଗିବା, ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ଗୁଡ଼ିଆ ଓ ମହାଭୋଇ ଦେଉଥିବା ଜିନିଷକୁ ଜଗିବା । ଅଣସର ପଣାପାଇଁ ସାଚି ଯୋଗାଇବା, ପହିଲି ଭୋଗ ମାସରେ ଦୈନିକ ମସଲା, ଅଦା ଛେଚା, ଖୁଦି ନଡ଼ିଆ ରୋଷକୁ ଯୋଗାଇବା, ଗୁଣ୍ଡିଚା, ମକର ଓ ସାତପୁରୀ ନୀତିରେ ଘିଆ ବାଣ୍ଟିବା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
ଏମାନେ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ ।
୬୨. ବିରିବୁହା ସେବକ
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ କୋଠଭୋଗ ପାଇଁ ବିରିବଟାଠାରୁ ବଟା ବିରି ବୋହିନେଇ କୋଠଭୋଗ ସୁଆରଙ୍କ ଜିମା ଦିଅନ୍ତି । କୋଠଭୋଗ ରୋଷରେ ସୁଆରକୁ ଯୋଗାନ୍ତି । ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ, ସୂପକାର ଶ୍ରେଣୀର ସେବକ ।
୬୩. ଦଉଡ଼ି ବଳା
ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାରପାଇଁ ବିମଳାଙ୍କ କୂଅରୁ ପାଣି ଟାଣିବା ସକାଶେ ଏ ସେବକ ଦଉଡ଼ି ଯୋଗାନ୍ତି ।
ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସଂପ୍ରତି ଏ ସେବା ବନ୍ଦ ।
୬୪. ଚୂନରା ଗରୁଡ଼ ସେବକ
ଗରୁଡ଼ଙ୍କ ସେବା, ଏକାଦଶୀରେ ଦେଉଳ ଶିଖରକୁ ମହାଦୀପ ଉଠାଇବା, ନୀଳଚକ୍ରରେ ଧଜା ବାନ୍ଧିବା, ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ଚନ ଓ ଗେରୁ ଲଗାଇବା, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଧୂପ ଶିଳାନେଇ ଗୁଣ୍ଡିଚାଘରେ ବାନ୍ଧିବା, କନକ ମୁଣ୍ଡି ଉପରେ, ସିଂହାସନ ଉପରେ, ଅଣସର ସମୟରେ ପନ୍ତି ଉପରେ, ଅଣସର ପିଣ୍ଡି ଉପରେ, ଦକ୍ଷିଣୀ ଘରେ, ସ୍ନାନବେଦୀ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ଚାନ୍ଦୁଆ ବାନ୍ଧିବା, ଦେବ ଦୀପାବଳୀ ତିନିଦିନ ଦେଉଳରେ ଦୀପ ଜାଳିବା ଏହାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ।
ଶାଢ଼ୀ ବନ୍ଧା ଖୁଦ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୬୫. ସାବତ ନିଯୋଗ
ଏମାନେ ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ (ସ୍ବର୍ଗଦ୍ବାର, ଶ୍ୱେତଗଙ୍ଗା, ମାର୍କଣ୍ଡ, ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଓ ଚକ୍ରତୀର୍ଥ)ରେ ଯାତ୍ରୀ ସଂକଳ୍ପ, ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଓ ଦାନ କରାନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ଠାକୁର ସାଗର ବିଜେ କଲେ ସ୍ୱର୍ଗଦ୍ୱାରରେ ପାଛୋଟି ନେଇ ଏକ ହାଣ୍ଡି ପଣା ଭୋଗ କରାଇବା, ସ୍ନାନପୂଣ୍ଡିମାରେ, ରଥ ଉପରେ, ଆଡ଼ପ ଘରେ, କୁମାରପୂର୍ଣିମାରେ, ଧନୁ ମାସରେ, ନୃସିଂହ ଜନ୍ମରେ, କଳୀୟ ଦଳନ ଏକାଦଶୀରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଭୋଗ କରନ୍ତି ।
୬୬. ପାଣିଆପଟ
ଠାକୁରଙ୍କ ଥାଳି, ପରଖ ବଟ, ଗରା, ଝରି ଇତ୍ୟାଦି ଭୋରରୁ ଦର୍ପଣିଆ ସେବକ ମାଜିଲା ପରେ, ବାକି ଦିନ ତମାମ ପାଣିଆପଟ ସେବକ ସେସବୁ ମାଜି ସଫା କରିବେ । ଭିତରେ ଧୋପଖାଳପାଇଁ, ଅବକାଶ ପାଇଁ, ପୂଜା ପାଇଁ ଯେତେ ପାଣି ଲାଗିବ ସେତେ ପାଣି ବିମଳାଙ୍କ କୂଅରୁ ପାଣି ଯୋଗାଇବେ । ରାତ୍ର ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ପରେ ପିଙ୍ଗଣ ମାଜି ଦେବେ। ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଜିନିଷ ମାଜି ସଫା କରିବେ । ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ପାଣିମ୍ପର୍ଶ ଜାତିର ସେବକ ।
୬୭. ମଣ୍ଡଣି ସେବା
ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ଯେତେ ବିଜେ ହୁଏ ଏ ସେବକ ଚାନ୍ଦୁଆ ବାନ୍ଧନ୍ତି । ଗୁରୁବାର ଦିନ ମାଜଣା ମଣ୍ଡପରେ, ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ମଣ୍ଡପ ଓ ଅଧିବାସ ବେଳେ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପରେ ଚାନ୍ଦୁଆ ବାନ୍ଧନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ଦଶହରାରେ ଦୁର୍ଗାମାଧବଙ୍କ ରଥ, ରାଜେନ୍ଦ୍ରାଭିଷେକ ଓ ରୁକ୍ମିଣୀ ବିବାହରେ ରଥ ମଣ୍ଡଣି କରନ୍ତି । ଅଣସର ଘରୁ ଚିତ୍ରପଟି ବାହାରିଲେ ତାହା ଆଣି ମଣ୍ଡଣି ଘରେ ରଖନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଯାତ ୨୧ ଦିନରେ ଚନ୍ଦନ ଚକଡ଼ାରେ ୩ ପାଣି କୁଣ୍ଡରେ ପାଣି ଭରନ୍ତି । ମଣ୍ଡଣି ଘର ଓ ତହିଁରେ ଥିବା ଜିନିଷ ଏହାଙ୍କ ଜିମାରେ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରଥ ମଣ୍ଡଣି କରିବା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସେଥିରେ କୋଠ ସୁଆଁସିଆଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ନିଅନ୍ତି ।
ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ ।
୬୮. ଚକା ଅପସର ସେବକ
ଚକା ଅପସର ଆଦି ମାଣ୍ଡି ମୁଚୁଳା ନିଆ ଅଣା କରୁଥିବା ସେବକ ସ୍ନାନମଣ୍ଡପରେ, ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ, ଚକା ଅପସର ପହଞ୍ଚନ୍ତି ।
ଏମାନେ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ, ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ଏ ମଧ୍ୟ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ମେକାପ ସେବା କରନ୍ତି ।
୬୯. ମୂଳିଆ ସୁଆଁସିଆ
ଜିନିଷ ଯଥା- ପିଢ଼ା, ରୁଖା, ଭଦ୍ରାସନ ଇତ୍ୟାଦି ଯୋଗାନ୍ତି (ବଢ଼େଇ ଏହାକୁ ଦିଅନ୍ତି) । ବିଭିନ୍ନ ନୀତିରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବଳି ପୋତନ୍ତି ଭଉଁରୀ ଦିନ ରଥର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚକ ଧୁଅନ୍ତି । ହଳଦୀପାଣି ଓ ଜଳକ୍ରୀଡ଼ାରେ ବାଉଁଶ ପିଚକାରୀ ଦିଅନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ଷୋଳପୂଜା, ସଙ୍ଖୁଡ଼ି ଭୋଗ ତିନିଦିନ, ଖଟୁଆଠାରୁ ଆମିଷ (ମାଛ) ଆଣି ଯୋଗାନ୍ତି । ମାଛ କଟା ହେବା ପରେ ଧୁଅନ୍ତି । ଅଣସର ଦଶମୀ ଦିନ ଚକା ବିଜେକୁ ନଡ଼ି ଆଗଡ଼ (୮୦ ଖଣ୍ଡ) ଯୋଗାନ୍ତି, ଯାହାକି ବଢ଼େଇ ଦେଇଥାଏ । ସ୍ନାନବେଦୀ, ରଥ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ପିଢ଼ା,ପୂଜା ଉପକରଣ ନିଆଅଣା କରନ୍ତି । ଘୋଡ଼ା, ଚୌକି, ଗରା, ଚୂଳ ଆଦି ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ବୁହନ୍ତି ।
ରଥକୁ ଆଣନ୍ତି । କାଳୀୟଦଳନ ବେଶର ଫଣା, ଦଶହରା ନୀତିକୁ ଲାଖପଟା ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ପଧାନ ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୭୦. ବୀଣାକାର ସେବା
ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ସମୟରେ କଳାହାଟ ଦ୍ୱାର ଲଣ୍ଡାବର୍ଷ ତଳେ ଓ ପହୁଡ଼ ବେଳେ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଠାକୁର ସହ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାରଠାରୁ ଭିତର ପଲଙ୍କ ଯାଏଁ ବୀଣା ବଜାଇବେ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ସେବା ହେଉ ନାହିଁ ।
୭୧. ଦର୍ପଣିଆ ଓ ବଇରଖିଆ
ନୀତି ସମୟରେ ଦର୍ପଣ ଯୋଗାନ୍ତି । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାଇ ଥିଲେ ଅବକାଶ ପୂଜାରେ ଦର୍ପଣ ଲଗାନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ ସେବା ହେଲା ବଇରଖିଆ ସେବା । ପ୍ରତିଦିନ ମଙ୍ଗଳଆଳତି ପରେ ଠାକୁରଙ୍କ ବ୍ୟବହୃତ ବାସନ ଯଥା: ଗରା, ପରଖ, ଥାଳି, ବଟା, ପିଙ୍ଗଣ ଆଦି ସଫା କରନ୍ତି । ଆବଶ୍ୟକ ସମୟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣକୁମ୍ଭ ବସାନ୍ତି । ସ୍ନାନ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ବିଜେ ଓ ବାହୁଡ଼ାରେ ମୁଣ୍ଡରେ ପୂର୍ଣ୍ଣକୁମ୍ଭ ବସାଇ ଚାଲନ୍ତି । ସ୍ନାନ ଓ ରଥଯାତ୍ରା ବେଳେ ଡୋରି ଛିଣ୍ଡିଗଲେ ଦେବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥାଆନ୍ତି । ରୁନ୍ଧା ବନ୍ଧାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନାପିତ ସେବକ ।
୭୨. କୋଠ ସୁଆଁସିଆ
ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ଘର ତିଆରି, ଚାନ୍ଦୁଆ ବିନ୍ଧା, ଚାରମାଳ ବନ୍ଧା, ସ୍ନାନବେଦୀ ଧୋପଖାଳ, ରଥ ଉପରକୁ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା, ଭଣ୍ଡାର ବାକ୍ସ ନେବା ଏମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ । ଦୋଳବେଦୀ ଚାନ୍ଦୁଆ ବାନ୍ଧନ୍ତି । ହୋମଘର ତିଆରି କରନ୍ତି । ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ପାଇଁ ଛାମୁଣ୍ଡିଆ ତିଆରି କରନ୍ତି । କନକ ମୁଣ୍ଡି ତିଆରି କରନ୍ତି । ରଥ ମଣ୍ଡଣିରେ କାମ କରନ୍ତି । ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରୁ ମନ୍ଦିରକୁ ପଲଙ୍କ ନିଅନ୍ତି । ଚକ୍ରବୁଲା ଏକା ଦଶୀରେ ଚାରି ଆଶ୍ରମରେ ଚାନ୍ଦୁଆ ବାନ୍ଧନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ ଜନ୍ମ ରେ ଦୋଳି ବାନ୍ଧନ୍ତି, ନବକଳେବରରେ ସମାଧି ଖୋଳନ୍ତି, ମାରା ଭୋଗ ପୋତିବା ଆଦି ସେବା କରନ୍ତି । ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଶୂଦ୍ର (ଚଷା) ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହନ୍ତି ।
୭୩. ମହାଭୋଇ
ଦିନ ତମାମ ଓ ସବୁ ପର୍ବ, ଯାତ୍ରା ନିମନ୍ତେ ଦରକାର ଦୁଧ, ଦହି, ମାଖନ, ସର ଇତ୍ୟାଦି ଯୋଗାନ୍ତି । ଠାକୁରଙ୍କ ଦୁଧ ମେଲଣ ଯାତ୍ରାରେ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠଠାରେ ଗାଈ ଦୁହିଁ ଅତ୍ୟେକ ଦୁଧ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଭୋଗ ଲାଗି ଦିଅନ୍ତି ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ ଅତ୍ୟେକ ଦୁଧ ମେଲଣ କରି ସରଘରଠାରେ ଦହି ବସାନ୍ତି । ନନ୍ଦୋତ୍ସବ ଦିନ ମହାଭୋଇ ଭରତିଆ ଗଉଡ଼ ବେଶରେ ସ୍ନାନ ବେଦୀରେ ନନ୍ଦବେଶୀ ଭିତରଛଙ୍କୁ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମର ସମାଚାର ଦିଅନ୍ତି । କାଳୀୟଦଳନ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ମଦନମୋହନ ଓ ରାମକୃଷ୍ଣ ଠାକୁରଙ୍କୁ ମହାଭୋଇ ଲବଣୀଖିଆ ମଣ୍ଡପରେ ବିଜେ କରାନ୍ତି । ମଣ୍ଡପରେ ଲବଣୀ
ପନ୍ତି ବଢ଼ିବା ପରେ ମହାଭୋଇ ଘରର ବୋହମାନେ ପାରମ୍ପରିକ ବେଶରେ ବନ୍ଦାପନା ଓ ଆରତି କରନ୍ତି । ତାପରେ ଠାକୁରମାନେ କାଳୀୟଦଳନ ନୀତିପାଇଁ ବିଜେ ହୁଅନ୍ତି । ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଳ ଦଶମୀ ଦିନ କୁଣ୍ଡେଇ ବେଣ୍ଟ ସାହି ଲବଣୀଖିଆ ମଠଠାରେ ରାମକୃଷ୍ଣ ବିଜେ କରନ୍ତି ଓ ସର ଲବଣୀ ଭୋଗ ପରେ ମହାଭୋଇ ଘରର ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନେ ଅନୁରୂପ ବନ୍ଦାପନା କରନ୍ତି । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମିକ, ଗୌଡ଼ ସେବକ ।
୭୪. ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ସେବା
ଏ ସେବକ ରାଘବ ଦାସ ମଠ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠରୁ ପାଉଣା ପାଇ ପ୍ରତ୍ୟହ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ସମୟରେ ଭିତରକାଠ ପାଖରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ବୋଲୁଥିଲେ । ସଂପ୍ରତି ଏହି ସେବା ହେଉ ନାହିଁ ।
୭୫. ଭିତର ଗାଆଣୀ ଦେବ ଦାସୀ
ସକାଳ ଧୂପ ପଟୁଆର ବେଳେ ଜଗମୋହନରେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । ବଡ଼ସିଂହାର ଭୋଗ ପରେ ଶୟନ ଠାକୁର ଭିତରକୁ ଗଲେ କଳାହାଟ ଦ୍ୱାରଠାରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଗାଆନ୍ତି । ଶୟନ ଠାକୁର ବିଜେ ହୋଇ ଆସିବା ପରେ ଆଗେ ଆଗେ ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି । ଠାକୁର ଭିତରକୁ ଗଲାଯାଏଁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାରଠାରେ ଗୀତ ଗାଆନ୍ତି ।
କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ବାଳଧୂପ ବେଳେ, ଚନ୍ଦନ ଲାଗି (୪୨ ଦିନ ଆଲଟ ଲାଗିଲେ ଭିତରକୁ ଯାଇ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରେ ଠିଆହୋଇ ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି । ରାତ୍ର ଆଲଟ ଲାଗିଲେ ଏହିପରି ସେବା କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଲାଗି (୪୨ ଦିନ)ରେ ଜଗମୋହନରେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । ଚାପ (୨୧ ଦିନ)-ମଦନ ମୋହନଙ୍କ ଚାପରେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । ରୁକ୍ମିଣୀ ବିବାହରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଓ ରାତ୍ରରେ ବିବାହ ବେଦୀରେ ମଙ୍ଗଳଗାନ କରନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିମଳାଙ୍କ ପାଶକୁ । ଆସିଲାବେଳେ ଖଦି ଚାମର ପକାଇ ମଙ୍ଗଳଗାନ କରି ଆଣନ୍ତି । ଚମ୍ପକ ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ବରକନ୍ୟା ସହ ନଅରକୁ ଯାଆନ୍ତି । ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ଭେଟ ମଣ୍ଡପକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସହିତ । ଯାଆନ୍ତି । ଗୁଣ୍ଡିଚା ମଣ୍ଡପରେ ପ୍ରଥମ ଦିନ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ମାସ (୧୬ ପୂଜା)ରେ ବିମଳାଙ୍କ ସକାଳ ଧୂପ ସମୟରେ ପଟୁଆର କରନ୍ତି । ବିମଳାଙ୍କ ପହୁଡ଼ ମାଜଣା ସମୟରେ ମାଳଶ୍ରୀ ବୋଲନ୍ତି । ନଅରଠାରେ କନକ ଦୂର୍ଗା ପୂଜାରେ ପଟୁଆର କରନ୍ତି । ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଦିନ ମୁଦିରସ୍ତ ସହ ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇ ବନ୍ଦାପନା କରନ୍ତି । ଫଗୁଣ ମାସରେ ଫଗୁ ଦଶମୀଠାରୁ ଭୋଗବେଳେ ଦୋଳବେଦୀରେ ସେବା କରନ୍ତି । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ମୁଦିରସ୍ତଙ୍କ ସହିତ ଫଗୁଖେଳ କରନ୍ତି । ନବପତ୍ରିକାରେ ନଅରରେ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ସେବା କରନ୍ତି । ସ୍ନାନବେଦୀଠାରେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି । ନବକଳେବରରେ ଦାରୁ ସହ ହୁଳହୁଳି ଦେଇ ଆସନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧି, ପାଣିମ୍ପର୍ଶ ଜାତିର ଦେବଦାସୀ ସେବିକା । ନିୟମାନୁଯାୟୀ ବିବାହିତା କିମ୍ବା ବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ହୋଇ ପାରିବେ ନାହିଁ । ପାଣି ସ୍ପର୍ଶ ଜାତିର ଝିଅକୁ ପାଳି ପାରିବେ । ଗୀତନାଚ
ଜାଣିଲେ ଶାଢ଼ୀବନ୍ଧାଇ ସେବା କରିପାରିବେ । ଏମାନଙ୍କର ଅସୁବିଧା ହେଲେ ନାଚକାମ ସମ୍ପ୍ରଦା ନିଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
୭୬. ସମ୍ପ୍ରଦା ନିଯୋଗ
ସକାଳ ଧୂପ ବେଳେ ନୃତ୍ୟ, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଚନ୍ଦନଲାଗି ବେଳେ ଜଗମୋହନରେ ପଟୁଆର କରିବା, ଚାପ ଉପରେ ଓ ଚାପ ବାହୁଡ଼ା ବିଜେରେ ନୃତ୍ୟ, ରୁକ୍ମିଣୀ ବିବାହରେ ଚିଟାଉଲେଖା ବେଳେ ଗୀତ ଓ ହୁଳହୁଳି, ବିମଳା ମନ୍ଦିରରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଜେ କାଳରେ ଖଦି ଚାମର ପକାଇବା, ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ସ୍ନାନ ବେଦୀ ତଳେ ପଟୁଆର, ଚାହାଣି ମଣ୍ଡପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଭେଟ ସମୟରେ ସାଥିରେ ଯିବା, ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଦ୍ବିତୀୟ ଦିନଠାରୁ ପଟୁଆର, ହେରା ପଞ୍ଚମୀରେ ଦଣ୍ଡମଣ୍ଡ ସେବା ଓ ରଥରୁ ଖଣ୍ଡ କାଠ ଭାଙ୍ଗିବା, ଝୁଲଣ ମଣ୍ଡପ ତଳେ ପଟୁଆର, କୃଷ୍ଣ ଜନ୍ମରେ ଯଶୋଦା ଓ ରୋହିଣୀ ସେବା, ଷୋଳ ପୂଜାରେ ବିମଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ପଟୁଆର କରିବା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ।
ରୁକ୍ମଣୀ ହରଣ ଦିନ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଦାସୀ ଭାବରେ ବିପ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଯିବା, ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ଦଣ୍ଡମଣ୍ଡ ଓ ରଥକାଠ ଭାଙ୍ଗିବା, ରୋହିଣୀ ଯଶୋଦା ସେବା- ଏହି ତିନିଟି ସଂପ୍ରଦା ନିଯୋଗର ଏକା ଏକ ସେବା ।
ଭିତର ଗାଆଣୀ ଦେବଦାସୀ ଓ ସଂପ୍ରଦା ନିଯୋଗ ଦେବଦାସୀ ନିଜର ଏକା ଏକ କାମ ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ ସବୁ କାମ ପରପ୍ପର କରିପାରିବେ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧ ଦେବଦାସୀ ସେବିକା । ଅନ୍ୟ ବିବରଣୀ ଭିତର ଗାଆଣୀ ପରି ।
୧୯୯୩ ମସିହାରେ କୋକିଳ ପ୍ରଭା ଦେବଦାସୀଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ପରେ ଭିତର ଗାଆଣୀ ସେବା ବର୍ଭମାନ ହେଉ ନାହିଁ । ସଂପ୍ରଦା ନିଯୋଗର ଶଶିମଣି ଦେବଦାସୀ କେବଳ ଯଶୋଦା ସେବା କରୁଛନ୍ତି ।
୭୭. ଦୟଣାମାଳୀ
ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ନୀତିମାନଙ୍କରେ ଫୁଲ, ତୁଳସୀ, ବେଲପତ୍ର, ଦୂବ, ମାଳଚୂଳ, ଧଣ୍ଡି ପ୍ରସାଦ ଲାଗିରେ ଧଣ୍ଡି, ସୋଲ ପ୍ରଭା, ସୋଲର ମୁକୁଟ ଆଦି ଦିଅନ୍ତି । ଦମନକ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠରୁ ଦୟଣାଗଛ ଉପାଡ଼ନ୍ତି । ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଆଗରୁ ସୁନାଅ (ଶୀତଳାଙ୍କ କୂଅ) ଉଝାଳି ପରିଷ୍କାର କରନ୍ତି । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବକ ।
୭୮. ମାଦେଳି
ଦୈନିକ ସକାଳ ଧୂପ ପଟୁଆର ଓ କେତେକ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପଟୁଆରରେ ମାଦଳ ବଜାନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରଥଯାତ୍ରାରେ କଂସାରି ଓ ଘଣ୍ଟୁଆ ମଝିରେ ରହି ମାଦଳ ବଜାନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ସେବା ହେଉନାହିଁ । ଏହା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବା ।
୭୯. ପ୍ରସାଦ ବଡ଼ୁ
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଠାକୁରଙ୍କର ପ୍ରସାଦାଦି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନଅରକୁ ନେଉଥିବା ସେବକ । ତାଟୁଆ ଦ୍ବାରା ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ତାଟମାନ ଯାହା ମନ୍ଦିରରୁ ନଅରକୁ ଯାଏ, ସେସବୁ ପ୍ରସାଦବଡ଼ୁ ମହାସୁଆରଙ୍କଠାରୁ ବୁଝି ନେଇ ନିଜର ସିଲ୍ ଦେଇ ପଠାନ୍ତି । ନଅରକୁ ଯେଉଁ ପ୍ରସାଦ ଚନ୍ଦନ ଇତ୍ୟାଦି ଘଣ୍ଟଛତା କାହାଳି ଦେଇ ଯିବା କଥା ସେସବୁ ନିଜେ ପ୍ରସାଦବଡ଼ୁ ନିଅନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ; ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୮୦. ତାଟୁଆ
ପ୍ରସାଦବଡ଼ୁଠାରୁ ଯେଉଁ ତାଟ, ଘଣ୍ଟ, ଛତା କାହାଳୀ ଜବାଜି ନଅରକୁ ଯିବ ସେ ସବୁ ଜିନିଷ ତାଟୁଆ ନିଅନ୍ତି । ଏହି ସେବା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କିମ୍ବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ନୁହେଁ । ବ୍ରାହ୍ମଣ କିମ୍ବା ଛୁଆଁ ଜାତିର ଲୋକ ସେବା କରିପାରିବେ ।
୮୧. ପତର ବନ୍ଧା
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ନଅରକୁ ଯେତେ ତାଟ ଯାଏ, ଏ ସେବକ ପତରରେ ବାନ୍ଧି ତାଟୁଆକୁ ଦିଅନ୍ତି । ଏହି ସେବକ ଚଷା ଜାତିର, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହେଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ସେବା ହେଉନାହିଁ ।
୮୨. ବଜୟ (ବାଦ୍ୟକାର)
ଦୈନିକ ସକାଳ ଧୂପ ଓ ସଂଧ୍ୟାଧୂପ ପରେ ବାଜା ବଜାନ୍ତି । ବର୍ଷ ତମାମ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯାନିଯାତ୍ରା, ପର୍ବପର୍ବାଣି, ବେଢ଼ା ଭିତର ଓ ବାହାର ବିଜେ, ରଥ, ଚାପ ଓ ଚନ୍ଦନ ଯାତା ଆଦିରେ ବାଜା ବଜାଇବେ । ଦୈନିକ ଧୂପ ବେଳେ ନାଭିକଟା ମଣ୍ଡପରେ ବସି ବାଜା ବଜାଇବେ । ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପରଠାରୁ ଘଣାଲାଗି ଦଶମୀ ଯାଏଁ ବାଜା ବନ୍ଦ ରହେ ।
ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଖଣ୍ଡାଏତ ସେବକ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହନ୍ତି ।
୮୩. ଛତାର ସେବକ
ପ୍ରତିଦିନ ବଡ଼ସିଂହାର ପହୁଡ଼ ଆଳତି ବେଳେ ଶୟନଠାକୁରଙ୍କ ପାଖରେ ଛତି ଧରି କଳାହାଟ ଦ୍ବାରରେ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି । ପହୁଡ଼ ଆଳତି ପରେ ଶୟନଠାକୁରଙ୍କ ସହ ଡମ୍ବରୁଠାକୁ ଆସନ୍ତି । ଆଳତି ସରିଲେ ଭିତରକୁ ବିଜେକରି ଛତି ଭଣ୍ଡାର ଦ୍ବାରରେ ରଖନ୍ତି । ପ୍ରତି ବାହାର ଓ ଭିତର ବିଜେ, ବେଢ଼ା, ସର୍ବାଙ୍ଗ, ଚନ୍ଦନ ବିଜେ, ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ନିମନ୍ତେ ଜଳ ଘେନାଣ ଘରକୁ ଜଳ ବିଜେ ସମୟରେ ଓ ଅନ୍ୟ ଯେଉଁ ସମୟରେ କାହାଳୀ ବାଜେ ସେ ସମୟରେ ଛତି ଧରନ୍ତି । ଏମାନେ ଛତି, ଓଲାର, ତରାସ ଓ କଳାକନାଟି ଏପରି ଚାରିପ୍ରକାର ଛତ୍ର ସେବା କରନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ; ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୮୪. କାହାଳିଆ
ପ୍ରତିଦିନ ବଡ଼ସିଂହାର ପୃଷ୍ଠାଞ୍ଜଳି ପହୁଡ଼ ସମୟରେ କାହାଳୀ ବଜାନ୍ତି । ବର୍ଷ ତମାମ ଯେତେ ଘଣ୍ଟ ଛତା, କାହାଳୀ ସହ ଭୋଗ ଆସେ ସେହି ସମୟରେ କାହାଳୀ ବଜାନ୍ତି । ସ୍ନାନଯାତ୍ରା, ରଥଯାତ୍ରା, ଝୁଲଣ ଯାତ୍ରା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭିତର ଓ ବାହାର ବିଜେ ବେଳେ କାହାଳୀ ବଜାନ୍ତି । ବିମଳାଙ୍କ ଷୋଳପୂଜାରେ ସକାଳ ଧୂପ ଓ ସଂଧ୍ୟାଧୂପ ଆଳତିରେ କାହାଳୀ ବଜାନ୍ତି । ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବଦେବୀଙ୍କ କେତେକ ଉତ୍ସବରେ, ବେଣ୍ଟ ନୀତିରେ, ବେଢ଼, ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ ଜନ୍ମ ଓ ବନ୍ଦାପନାରେ, ମକର ଓ ସାତପୁରୀ ତାଡ଼ ଆଣିବା ବେଳେ, ଅଣସର ପଟି ଆଣିବା ବେଳେ, ମଠରୁ ହାତୀ ବେଶ ସାମଗ୍ରୀ ଆସିବା ବେଳେ, ସୋଲ ଚିତା ଆଣିବା ବେଳେ, ଗୁରୁବାର ବନ୍ଦାପନା ଓ ଏକାନ୍ତରେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆଜ୍ଞା ମାଳ ଦେଲାବେଳେ, ନବକଳେବରରେ ଦାରୁ ଆସିଲାବେଳେ, କାହାଳୀ ବଜାନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ଶୂଦ୍ର ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୮୫. ଶଙ୍ଖୁଆ
ଏ ସେବକ ଦୈନିକ ସକାଳ ଧୂପ ପଟୁଆର ବେଳେ ଜଗମୋହନରେ ଓ ସମସ୍ତ ବିଜେ, ଯାନିଯାତ୍ରା ଓ ବିବାହ ନୀତିରେ ଶଙ୍ଖ ବଜାନ୍ତି । ସଂପ୍ରତି ଏ ସେବା ହେଉନାହିଁ ।
୮୬. ପର୍ବଯାତ୍ରା ଯୋଗାଣିଆ
ଏମାନେ ଦୈନିକ କୋଠଭୋଗ ଛଡ଼ା ସବୁ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ (କୋଠଭୋଗ ଯୋଗାଣିଆର ଥିବା କାମ ବାଦ ଯାଇ) କୋଠଭୋଗ ଜିନିଷମାନ ଗୋଦାମରୁ ଆଣି ରୋଷଆଡ଼େ ମହାସୁଆରଙ୍କୁ ଜିମା ଦିଅନ୍ତି । ଦୂବ, ବରକୋଳି ପତ୍ର, ସିନ୍ଦୂର, କଦଳୀପତ୍ର, ବାଲି, ରାଶି, ପଇତା, ଆମ୍ବଡାଳ, ଗଙ୍ଗାଜଳ ଇତ୍ୟାଦି ପୂଜାପାଇଁ ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଏ ସେବକଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଫୁଲ ସିଞ୍ଚା ସେବା ଅଛି । ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥ ଉପରେ ଓ ବଡ଼ ଚାପରେ ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଉପରେ ଶୁକ୍ସ ସୁବାସ ଫୁଲ ନିଜେ ଆଣି ଠାକୁରଙ୍କ ଉପରେ ବିଞ୍ଚଛି। ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହେଁ ।
୮୭. ଚିତ୍ରକାର
ରୁକ୍ମଣୀ ହରଣପାଇଁ ମାଜଣା ମଣ୍ଡପ, ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମାପାଇଁ ସ୍ନାନ ମଣ୍ଡପ, ଝୁଲଣପାଇଁ ଝୁଲଣ ମଣ୍ଡପ, ଷୋଳପୂଜାପାଇଁ ବିମଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିର, ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରାପାଇଁ ଚନ୍ଦନ ମଣ୍ଡପ ଆଦିରେ ଚିତ୍ର କରନ୍ତି । ଅଣସର ପଟି, ପତିତପାବନ ପଟି ଏମାନଙ୍କ ଘରୁ ଘଣ୍ଟ ଛତା, କାହାଳୀ ପଟୁଆରରେ ଆସେ । ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ, କୃଷ୍ଣପଟି, କଂସ ପାହାରି, ବାମନପଟି, କନ୍ଦର୍ପ ପଟି ଆଦି ଲେଖନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧ ଶୁଦ୍ର ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୮୮. ରୂପକାର
ରଥ ନିମନ୍ତେ ଓ ଦେଉଳର ବିଭିନ୍ନ ନୀତି, ବେଶ ନିମନ୍ତେ ରୂପ (କାଠର ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରୁଥିବା ସେବକ । ନବକଳେବରରେ ରଥର ସାରଥି, ସଖୀ, ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତା, ଘୋଡ଼ା, ଓଲଟ ଶୁଆ, ଦଧିନଉତିର ଅଁଳାଶ୍ରୀ ଆଦି ନୂଆକରି ଗଢ଼ନ୍ତି । ପିତ୍ତଳ, ଅଷ୍ଟଧାତୁ ସୁନାମୂଉଁ ଢାଳିବା କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ କରନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବକ ।
୮୯. ବଣିଆ
ଅଣସର ସମୟରେ ଭଣ୍ଡାର ମେକାପଠାରୁ ସୋଲଚିତା ନେଇ ସେଥିରେ ସୁନା ଓ ରତ୍ନ । ପଥର ଲଗାଇ ନୂତନ ଚିତା ତିଆରି କରନ୍ତି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଦିନ ଦିଅଁମାନେ ରଥମାନଙ୍କ ଉପରେ ବିଜେ ହେଲେ ଘଣ୍ଟ ଛତା କାହାଳୀ ବଜାଇ ବଣିଆଙ୍କ ଘରୁ ବଣିଆ ନୂଆ ଲୁଗା ପିନ୍ଧି, ନୂଆ ଚାଙ୍ଗୁଡ଼ିରେ ଚିତାମାନ ନେଇ ରଥ ଉପରେ ଦଇତାଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ଦଇତାମାନେ ଦିଅଁଙ୍କୁ ଚିତାଲାଗି କରନ୍ତି । ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ ଦିନ ସୁନାରେ କୃଷ୍ଣମୂର୍ତ୍ତି, ରୁପରେ ଶତଦଳ ପଦ୍ମ, ଗିନା, ଶାମୁକା, ଖୁର ଇତ୍ୟାଦି କରି ଦେଉଳକରଣଙ୍କ ଜିମା ଦିଅନ୍ତି । ସୁନିଆଁ ଦିନ ସୁନାରେ ବାମନ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରନ୍ତି । କୁମାରପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପଇଁ ରୁପା କଉଡ଼ି ତିଆରି କରି ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା ଶୂଦ୍ର ସେବକ; ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୯୦. ତାମରା ବିଶୋଇ
ତମ୍ବାକାମ କରୁଥିବା ସେବକ । ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପୂର୍ବ ତ୍ରୟୋଦଶୀ ଦିନ, ରଥଯାତ୍ରା ଓ ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରାରେ ବିଧି ଅନୁସାରେ ତାମ୍ରପଟା ଇତ୍ୟାଦି ତିଆରି କରି ବାହୁଟ ଓ ସେନାପଟାରେ ତାମ୍ର ଦିଅନ୍ତି । ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧା, ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେବକ ।
୯୧. କରତିଆ
ପଣାସଂକ୍ରାନ୍ତିଠାରୁ ରଥର କାଠକଟ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଏହା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ ।
୯୨. ବେଣ୍ଟବିନ୍ଧା ପାଇକ
ବେଣ୍ଟ ନୀତିରେ ଶର ବିନ୍ଧୁଥିବା ସେବକ । ଦଳ ବେହେରା ବା ଏହାଙ୍କ ଅସୁବିଧା ହେଲେ ଲେଙ୍କ ଏ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବେଣ୍ଟ ବିନ୍ଧା ପାଇକ ମଧ୍ୟ ଦଳବେହେରା ଭାବରେ ପ୍ରତିଦିନ ପାଇକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ପାଳିଆ ସେବକଙ୍କୁ ସେବାନୀତି ଖଟିବାକୁ ଡାକନ୍ତି । ଏହା ଶଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ।
୯୩. ପାଟରା ବିଶୋଇ
ପାଟ ତିଆରି ବ୍ୟତୀତ ପାଗ, କୁସୁମୀ, ଲୁଗା ରଙ୍ଗ କରିବା, ରାକ୍ଷୀ ଡୋର, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାପାଇଁ ମଦନମୋହନଙ୍କ ପାଟ ଡୋରି, ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ପାଇଁ ପାଟ ଫୁଲି, ମାଘ ସପ୍ତମୀ
ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ରୁନ୍ଧା ଡୋରି, ରେଖା ପଞ୍ଚମୀରେ ରାହୁ ରେଖା, ବନଭୋଜି ବେଶରେ ପାଟ ଶିକା, ପାଟ ବନମାଳା ଆଦି, ବାମନ ଜନ୍ମପାଇଁ ପଇତା, ଷୋଳ ପୂଜାରେ ବିମଳାଙ୍କ ଝୋବା, କୃଷ୍ଣ ବେଶର ରୁନ୍ଧା ଜିନିଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ବିଜେ ଓ ଆଲଟ ଲାଗିପାଇଁ ଲୁଗା ରଙ୍ଗ କରିବା, ଝୋବା ଶ୍ରୀପଟ, ପଇତା, ଗୁଆମାଳ, ଗହ୍ମାଫୁଲି, ଅଣସର ଓ ମହାଅଣସର ପାଇଁ ଘଣା, ଚଉଠା, ପଇତା, ବାଇଶି ହାତିଆ ତିଆରି କରନ୍ତି ।
୯୪. କଳାବେଠିଆ
ଏମାନେ ହେରା ପଞ୍ଚମୀ ବାସି ଦିନ ତିନି ରଥର ଦକ୍ଷିଣ ମୋଡ଼ କରନ୍ତି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡ଼ାରେ ରଥଟଣାରେ ଲୋକ ଅଭାବ ହେଲେ ବା ଅଧିକା ଲୋକ ଦରକାର ପଡ଼ିଲେ ଏମାନେ ଆସି କାମ କରନ୍ତି । ଏମାନେ ବାଟ ଗାଁ, ସମଗରା (ପୁରୀ ସଦର) ଓ କପିଳେଶ୍ୱରପୁର ମଙ୍ଗରାଜପୁର ପ୍ରଜା ।
୯୫. ଦରଜି ସେବା
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଯାବତୀୟ ସିଲାଇ କାମ ଏ ନିଯୋଗ କରନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କର ସର୍ଦାର କେବଳ ଶାଢ଼ିବାନ୍ଧନ୍ତି । ତାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ଅନ୍ୟ ଦରଜି କାମ କରନ୍ତି ।
୯୬. କୁମ୍ଭାର ବିଶୋଇ
କୁମ୍ଭାର ସେବକ । ଏମାନେ ତିନି ଶ୍ରେଣୀର (କ) ପର୍ବଯାତ୍ରା ସେବା କୁମ୍ଭାର ବିଶୋଇ, (ଖ) ବଲ୍ଲଭ ଓ ବାହାର ଦେଉଳି ସେବା କରୁଥିବା କୁମ୍ଭାର ବିଶୋଇ, (ଗ) ଦୈନିକ ସେବା କରୁଥିବା କୁମ୍ଭାର ବିଶୋଇ । ଏମାନେ ଶାଢିବନ୍ଧା ସେବକ ନୁହଁନ୍ତି ।
ଏମାନଙ୍କ ସେବାରେ ତୁଟିଯୋଗୁଁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା କମିଟି କେତେବର୍ଷ ତଳେ ଏମାନଙ୍କୁ ସେବାରୁ ବାସନ୍ଦ କରିଛନ୍ତି । ସଂପ୍ରତି ଏହି ସେବା ହେଉ ନାହିଁ ।
୯୭. ରଥ ଭୋଇ
ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ସବ୍ଦୀର ଅଛନ୍ତି । ଏ ସବ୍ଦୀର ଭୋଇ ନିଜେ କାମ କରନ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟ ମୂଲିଆ ଲଗାଇ ରଥ କାମ କରନ୍ତି । ବାହାରେ ଯେତେ ଛାମୁଣ୍ଡିଆ ହୁଏ, ସବୁ ଏମାନେ କରନ୍ତି । ଚାନ୍ଦୁଆ ଉପରକୁ ଉଠାନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାପାଇଁ ନରେନ୍ଦ୍ର ପୋଖରୀରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥିବା ଡଙ୍ଗ (ଚାପ) ଉଠାନ୍ତି ଓ ଯାତ୍ରା ପରେ ପୁଣି ବୁଡ଼ାଇ ଦିଅନ୍ତି । ରଥଯାତ୍ରା ପରେ ରଥ ଭଙ୍ଗୀରେ କାମ କରନ୍ତି । କାଳୀୟଦଳନ ନୀତିରେ ମାର୍କଣ୍ଡ ପୋଖରୀରେ ଭାଡ଼ି ତିଆରି କରନ୍ତି । ସ୍ନାନବେଦୀରେ ଓ ରଥରେ କାଠ କାମ କରନ୍ତି ।
ଏମାନେ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ ନୁହଁନ୍ତି ।
୯୮. ମାଳଚୂଳ ସେବା
ମକର ପୂର୍ବଦିନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାଡ଼ପାଇଁ ଫୁଲ, ତୁଳସୀର ଚୂଳ ଜଳାକବରୀ ବେଣୀ ତିଆରି କରି ଦିଅନ୍ତି । ସ୍ନାନ ବେଦୀରେ, ରଥରେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରେ ବାହୁଡ଼ା ଏକାଦଶୀରେ ମାଳଚୂଳ ଯୋଗାଛି । ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା (୪୨ ଦିନ) ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ବାଡ଼ ନିମନ୍ତେ ଅଳକା ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଏବେ ଏହି ସେବା ହେଉନାହିଁ ।
୯୯. ବାଣୁଆ
ଠାକୁରଙ୍କ ମହାଦୀପ ଜାଳିବା ବେଳେ, ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ, ବିବାହ ଉତ୍ସବ ଦିନମାନଙ୍କରେ ଯାହା ବାଣ ଫୁଟାଯାଏ ତାହା ଏହି ସେବକ କର୍ତ୍ତୁପକ୍ଷଙ୍କଠାରୁ ତତ୍କାଳୀନ ମୂଲ୍ୟନେଇ ଯୋଗାଏ ।
ଏବେ ଏହି ସେବା ହେଉ ନାହିଁ ।
୧୦୦. ଚକ୍ର ଦିହୁଡ଼ିଆ
ଚକ୍ରାକୃତିର ଦିହୁଡ଼ି ଧରୁଥିବା ସେବକ । ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପରେ ଦିଅଁଙ୍କର ଯେତେବେଳେ ବିଜେ ହେବ ଏ ସେବକ ଚକ୍ର ଦିହୁଡ଼ି ଧରି ଚାଲିବେ । ସ୍ନାନ ଯାତ୍ରା, ରଥ ପହଣ୍ଡି, ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପହଣ୍ଡି, ଦୟଣାଚୋରି, ଚାପ, ଦୋଳ, ରୁକ୍ମିଣୀ ହରଣ, ବିବାହ ବେଦୀ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଦିହୁଡ଼ି ଜାଳିବେ ।
ଏହାଙ୍କର ଆଉ ଏକ ସେବା- ଅଣସର ଚୂନା ସେବା’ ଅଛି । ଅଣସର ଖଳିଲାଗି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଗହମ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଜଗମୋହନରେ ହବିଷ ପାଳନ କରି ଚୁରି ଦିଅନ୍ତି ।
ଶୂଦ୍ର ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହଁନ୍ତି ।
୧୦୧. ଓଝା ମହାରଣା
କମାର ସେବକ । ମନ୍ଦିରର ସବୁ ଲୁହା କାମ ନିଜେ ଓ ଅନ୍ୟର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇ କରନ୍ତି । ବିମଳା ମନ୍ଦିର ସାମନାରେ ବଳି ଦିଅନ୍ତି । ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ ।
୧୦୨. ଘଣ୍ଟ ସେବା
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ୩ ଧୂପ (ସକାଳ, ମଧ୍ୟାହ ଓ ସଂଧ୍ୟା)ରେ ଘଣ୍ଟ ବଜାନ୍ତି। ରଥ ଓ ସ୍ନାନଯାତ୍ରା ଛାଡ଼ି ବାକି ସବୁ ପର୍ବପର୍ବାଣି, ଯାନିଯାତ୍ରାରେ ବେଢ଼ାରେ ଘଣ୍ଟ ବଜାଇବେ । ବିମଳାଙ୍କ ଷୋଳପୂଜା, ଗୁରୁବାର ମାଜଣା ଓ ଏକାନ୍ତ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆଜ୍ଞାମାଳ ବି, ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଜଳ ଛେକ ବିଜେ, ହାତୀ ବେଶ, ସୋଲ ଚିତା ଆଣିବା ବେଳେ, ମକର ଓ ସାତପୁରି ତାଡ଼ ଆଣିବା ଆଦି ସମୟରେ ଘଣ୍ଟ ବଜାଇବେ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ଶୂଦ୍ର ସେବକ, ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୦୩. ଘଣ୍ଡୁଆ
ଏମାନେ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଠାକୁରମାନେ ରତ୍ନ ସିଂହାସନରୁ ସ୍ନାନ ବେଦୀକୁ ଓ ବେଦୀଠାରୁ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିକୁ ବିଜେ କରିବା ସମୟରେ ଘଣ୍ଟ ବଜାନ୍ତି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡ଼ା ବିଜେ, ଗୁଣ୍ଡିଚା
ଘରକୁ ବିଜେ, ରଥମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷିଣମୋଡ଼, ରଥଟଣା ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ସମୟରେ ଘଣ୍ଟ ବଜାନ୍ତି ଏମାନେ ଦୁଇ ଗୋଷ୍ଠୀର- ପୁରୀ ଘଣ୍ଟୁଆ ଓ ଭଟିମୁଣ୍ଡା ଅଞ୍ଚଳର କଂସାରି ସେବକ ।
ଏହା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବା ନୁହେଁ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୦୪. ରଥ ଡାହୁକ
ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ପୂର୍ବଦିନ ରଥ ଖଳାରୁ ସିଂହଦ୍ବାର ନିକଟକୁ ତିନି ରଥ ଟାଣି ରଖାଇବା ବେଳେ, ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡ଼ା ଦିନ ରଥ ଟଣାରେ ଓ ରଥମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷିଣମୋଡ଼ରେ ଏମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରଥ ଉପରେ ରହି ଖୁବ୍ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ଗୀତ ଗାଆନ୍ତି । ଅର୍ଶୀଳ ଗୀତ ଗାଇବା ଅବିଧି ।
ଏମାନେ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ ନୁହନ୍ତି । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୦୫. ବଢ଼େଇ ସେବକ
ଏମାନେ ରଥ ନିର୍ମାଣ କରନ୍ତି । ନବକଳେବର ସମୟରେ ଦାରୁ ଅନ୍ବେଷଣରେ ଯାଆନ୍ତି ଓ ଦଇତାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରାରେ ଚାପ ତିଆରି ଓ ଝୁଲଣ ବିମାନ ତିଆରି କରନ୍ତି । ବର୍ଷ ତମାମ ଯାନିଯାତ୍ରାରେ ପିଢ଼ା, ଶୁଖା, ଶୁବ, ଶୁଚ, ଭଦ୍ରାସନ, ବେଶ ଉପକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ଯେତେ କାଠ କାମ ଲାଗେ କରନ୍ତି । କାଠ ମନ୍ଦିର କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଯୋଗାନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ । ରଥ କାମପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅକ୍ଷୟତୃତୀୟା ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ଶାଢ଼ି ପାଆନ୍ତି । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୦୬. ବୈଦ୍ୟ
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅଣସର ଦଶମୀ ଦିନ ସଂଧ୍ୟାରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଇଁ ଦଶମୂଳ ମୋଦକ ଆଣି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗରଦରେ ଦିଅନ୍ତି । ତାହା ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଭୋଗ ସହିତ ଭୋଗ ହୁଏ ।
ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୈଦ୍ୟ ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହନ୍ତି ।
୧୦୭. ଅମୋଣିହା ଛତାର
ଯେତେ ଘଣ୍ଟ, ଛତା, କାହାଳୀ ଭୋଗ ହୁଏ, ଏ ସେବକ ଛତା ଧରି ଭୋଗବାଟରୁ ଜୟ ବିଜୟ ଦ୍ୱାର ଯାଏଁ ଭୋଗ ଆଗରେ ଚାଲନ୍ତି । ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଓ ନୀଳଦ୍ରି ମହୋଦୟରେ ଜଳ ଛେକ ଆସିଲା ବେଳେ ଛତା ଧରି ଅଗରେ ଚାଲନ୍ତି । ଯେଉଁ ଯେଉଁ ବେଢ଼ରେ ଛତି ଯାଏ (ଯଥାମକର), ସେ ବେଢ଼ରେ ଛତି ଧରନ୍ତି । ଏ ସେବକ ଅଖଣ୍ଡମେକାପ ଶ୍ରେଣୀର । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୦୮. ଛାମୁ ଦିହୁଡ଼ି
ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭିତର ଓ ବାହାର ବିଜେରେ ଏମାନେ ଦିହୁଡ଼ି ଲଗାଇ ଆଗରେ ଚାଲନ୍ତି, ରଥରେ ସଂଧ୍ୟାଠାରୁ ବଡ଼ସିଂହାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦିହୁଡ଼ି ଜାଳନ୍ତି । ସ୍ନାନଯାତ୍ରା ବିଜେ ଓ ବାହୁଡ଼ା ପହଣ୍ଡିରେ ଜାଳନ୍ତି ।
ଏମାନେ ବିଡ଼ୁଆ ସୂପକାର ଗୋଷ୍ଠୀ ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହଁନ୍ତି। ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୦୯. ଚାପ ବେହେରା ଓ ଚାପ ଦଳାଇ
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା (୨୧ ଦିନ)ରେ ଏ ସେବକ ବଜନ୍ତୀ ଡଙ୍ଗା ବାହାନ୍ତି । ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ଚନ୍ଦନ ଚାପ ୪ ତାହା ଓ ବଜନ୍ତୀ ଡଙ୍ଗା ମରାମତି କରନ୍ତି । କାଳୀୟଦଳନଯାତ୍ରା ସକାଶେ ଡଙ୍ଗା ବାହାନ୍ତି ।
ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହଁନ୍ତି । ସଂଜ୍ଞା ବେହେରା ।
୧୧୦. ଚାପ ଦଳାଇ
ମଦନମୋହନ ଓ ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଚାପରେ ନାହା ବାହାନ୍ତି । ଜାଗିରିଭୋଗୀ ପ୍ରଧାନ ସେବକ । ସଂଜ୍ଞା- ଦଳେଇ ।
୧୧୧. ମାପ ସାଇତା କରଣ/ମହା ପ୍ରଶସ୍ତ ସେବା
ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଭୋଗ ସରିବା ପରେ ଭୋଗ ବାହାରକୁ ଆସିଲେ ଏ ସେବକ ଅନ୍ୟ ସେବକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାଲିକା ଅନୁଯାୟୀ ଖେଇ ବାଣ୍ଟନ୍ତି ଓ ପସରା ମାନଙ୍କୁ ଜିନିଷ ପଠାନ୍ତି । ଏବେ ଏ ସେବା ହେଉ ନାହିଁ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଥିଲା ।
୧୧୨. ତଡ଼ଉ କରଣ
ପ୍ରତିଦିନ ଦ୍ୱାରଫିଟା ପୂର୍ବରୁ ରହି ନୀତି ସଂପର୍କରେ ଦେଉଳକରଣ ଓ ଚର୍ଚ୍ଚା କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ଜଣାଇବା, ଯେଉଁଦିନ ନୀତି ପାଇଁ ଯେଉଁ ବୟ ଆବଶ୍ୟକ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ମେକାପଙ୍କୁ କହିବା, ବିଜେ ଦିନ ଆଜ୍ଞାମାଳ ଲାଗିପାଇଁ ଖୁଣ୍ଟିଆଙ୍କୁ କହିବା, ସାହାଣମେଲାରେ ସିଂହାସନ ତଳେ ପାଳିଆ ମେକାପଙ୍କ ପଛରେ ରହି ଭେଟ ପିଣ୍ଡିକା, ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗଲଗା ଆମଦାନୀ କରାଇବା, ସଂପୃକ୍ତ ସେବକଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେଇ ବଳକା ଆୟ ଆମଦାନୀ ମନ୍ଦିର ଅଫି ଦେଉଳକରଣଙ୍କ ଦସ୍ତଖତରେ ଚାଲଣ ଲେଖି ପଠାଇବା, ଯଜମାନି ଲୁଗା ଅଳଙ୍କାର ଲାଗିଲେ ସେବକଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେଇ ବଳକା ଚାଲାଣ କରିବା, ଯେଉଁଦିନ ଯେଉଁ ଯାତ୍ରା ହେବ, ଯେଉଁ ଯାତ୍ରାରେ ଯେଉଁ ପ୍ରସାଦ ଲାଗି ହେବ ତାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଇବା, ରୁକ୍ମିଣୀ ହରଣ ଦିନ ଚିଟାଉ ଲେଖି ‘ବିପ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ ହସ୍ତେ ପରମେଶ୍ବରଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇବା, ଯେଉଁଦିନ ଯେଉଁ ବେଶ ହେବ ସିଂହାସନ ତଳେ ରହି ଲାଗି ଜିନିଷର ତାଲିକା ରଖିବା, ଯାନିଯାତ୍ରା ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ଅଧିବାସ ଘର ମୁଦ ଦେବା ଓ ଖୋଲିବା, ଅଣସର ଓ ମହା ଅଣସରରେ ତାଟିଘର ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ବାର ମୁଦଦେବା ଓ ଖୋଲିବା, ହରିବଲ୍ଲଭ ତାଟ ମୁଦ ଦେଇ ନଅରକୁ ପଠାଇବା, ନୀତି, ସେବା ଓ ସେବକଙ୍କ ଦୋଷ ଗୁଣ, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଲବ ହେଲେ ରିପୋର୍ଟ ଦେବା ଇତ୍ୟାଦି କାମ କରନ୍ତି ।
ସେ ମଧ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରକରଣ, ଚାଙ୍ଗଡ଼ାକରଣ, ଶିକରଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଭଣ୍ଡାରକରଣ ରୂପେ ଅନୁମତି ପ୍ରାପ୍ତ ସବୁ ମହନ୍ତାଦିଙ୍କୁ ଉପଚାର, ଚାମର, ଆଲଟ ସେବାପାଇଁ ଭଣ୍ଡାରରୁ ଚାମର ଆଲଟ
ଦେଇ ସେବାରେ ମୁତୟନ କରାନ୍ତି, ଚାଙ୍ଗଡ଼ାକରଣ ରୂପେ ଯାନିଯାତ୍ରାରେ ସାହି ଓ ସେବକଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ୟ ଶାଢ଼ି ପ୍ରଦାନ କରାଇ ପରମାଣିକ ଆଦାୟ କରନ୍ତି, ଧୋବାଘରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା ଦିଅଁଙ୍କ ବତ୍ସର ହିସାବ ରଖନ୍ତି, ଭଣ୍ଡାର ଘର ଓ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ଘରର ଦୈନିକ ଜମାଖର୍ଜ ଲେଖିବା, ଶାଢ଼ି ବନ୍ଧାରେ ଦେଉଳକରଣଙ୍କ ମୁକାବିଲାରେ ଚାଙ୍ଗଡ଼ାଘରୁ ଶାଢ଼ିଦେବା କାମ କରନ୍ତି । ଜାବନ୍ଧାରେ ମାହାସୁଲ ରଖି ଦେଉଳର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେଉଳକରଣଙ୍କ ଦସ୍ତଖତରେ ଚାଲାଣ କରି ସେବକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯଥାବିଧି ବାଣ୍ଟି ଚୂନରା ଦ୍ବାରା ଧ୍ୱଜା ବିନ୍ଧାନ୍ତି । ନବକଳେବରରେ ଦଇତାପତିଙ୍କ ସହିତ ଦାରୁ ଅଷଣରେ ଯାଆନ୍ତି ।
ନିଜେ ଶାଢ଼ି ବିନ୍ଧାଇଲେ ରୁକ୍ମିଣୀ ହରଣ ଚିଟାଉଲେଖା, ଚାମର ଖଦି ଚାମର, ଛୁରୀ ଖଣ୍ଡା ସେବା, ଚାପ ଓ ରଥ ଉପରେ ସେବା କରିପାରନ୍ତି । ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୧୩. ଦେଉଳକରଣ
ସକାଳ ଦ୍ବାରଫିଟାଠାରୁ ପହୁଡ଼ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନୀତି ସବୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ହେଉଛି କି ନାହିଁ, ତଦନ୍ତ କରନ୍ତି । ନିୟମିତ ରୂପେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଭୋଗ ହେଉଛି କି ନାହିଁ ତଦନ୍ତ କରିବା, ପର୍ବପର୍ବାଣି ଯାତ୍ରାରେ ଉପାଧି ଭୋଗ ଜିନିଷ ଆଦି ଆଣି ଭୋଗର ତାଲିକା କରି ମହାସୁଆରଙ୍କୁ ଦେବା, ସେବକ ଖେଇ ପାଇବା ନପାଇବା ଦେଖିବା, ଯଜମାନି ବସ୍ତ୍ର ଅଳର ଲାଗିଲେ ସିହା କରି ରେଜିଷ୍ଟରରେ ଲେଖିବା, ବେଶ ପରେ ଲାଗି ଜିନିଷ ଫେରସ୍ତ ହେବା ତ ନେବା, ଭଣ୍ଡାର ଓ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ଘର ଲୁଗାର ଆୟ ବ୍ୟୟ ହିସାବ ରଖିବା, ଭଣ୍ଡାରର ଅଳର ମରାମତି ଓ ସଫାସଫି ତଡ଼ାଉକରଣଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ କରାଇବା, ଚିତା ଓ ରାହୁରେଖା ଲାଗି ଦିନ ଦଇତାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିବା, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା, ଚାମର, ମଶାଲ ସେବା ପାଉଣା ବାଣ୍ଟିବା, ସେବକଙ୍କ ବିବାଦ ସମାଧାନ କରିବା, ଧୂଜା ପିଣ୍ଡିକା, ଚାଲାନରେ ହିସାବ ବୁଝି ଦସ୍ତଖତ କରିବା, ସେବା ଓ ଚୁଲି ନିଲାମ, କୋରଖ ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର ହେଲେ ରେକରେ ଦରଜ ଓ ଦାଖଲ ଖାରଜ କରିବା, ବଡ଼ ମହାସ୍ନାନ, ମହା ଅଣସର, ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଫିଟା ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣିମାନଙ୍କରେ ଖର୍ଚ୍ଚର ତାଲିକା କରିବା, ଧୂପବେଳେ ଭିତରକାଠର ଟେରା ତଦାରଖ କରିବା, ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ପାଇଁ ଆବେଦନକାରୀ ଉପଯୁକ୍ତ କି ନାହିଁ ରିପୋର୍ଟ ଦେବା, ନବକଳେବରରେ ଦାରୁ ଅବୈଷଣରେ ଯିବା ଓ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା, କଳେବର ଦଶାହରେ ଦଇତାଙ୍କ ଦଶାହ କର୍ମରେ ଯୋଗ ଦେବା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ ।
ଏମାନେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କର ଅଙ୍ଗରକ୍ଷୀ ରୂପେ ଛୁରୀ ଖଣ୍ଡା ସେବା କରନ୍ତି । ସୁନାବେଣ୍ଟ ଚାମର, ଖଦି ଚାମର ଏବଂ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିଠାରେ ଉପଚାର ସେବା କରନ୍ତି । ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ଓ ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ଏହାଙ୍କ ଓ ତଡ଼ିଉଙ୍କ ଘରୁ ମାଦଳାପାଞ୍ଜି ଆସି ସରସ୍ବତୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ବସେ । ମହାନାୟକ ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୧୪. ବଇଠି କରଣ
ଏ ବେହରଣରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ଧ୍ୱଜା, ପିଣ୍ଡିକା ଇତ୍ୟାଦି ଆମଦାନୀ ଯେତେ ଚାଲାଣ ହେବା ତାର ସିରିୟା ରଖି ସିହା କରିବେ । ରୋଷ ଆଡ଼େ ଭୋଗ ତନଖି କରିବେ ।
ବଂଶାତ୍ମକ୍ରମିକ କରଣ ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ନୁହନ୍ତି ।
୧୧୫. କୋଠ କରଣ
ଏ ବେହରଣରେ ସିରସ୍ତା ଲେଖନ୍ତି ଓ ଧ୍ୱଜା, ପିଣ୍ଡିକା, ଲାଗି, ବାଗି ସମସ୍ତର ସିହା ରଖନ୍ତି । ପର୍ବପର୍ବାଣି ଭୋଗ ତାଲିକା ଦେଉଳକରଣଙ୍କଠାରୁ ନେଇ ରୋଷ ଆଡ଼େ ଦିଅନ୍ତି । ଚାପ ଉପରେ ଛୁରୀ ଖଣ୍ଡା ସେବା କରନ୍ତି । ସେବା ପୂଜାରେ ଖିଲାପ ହେଲେ ରିପୋର୍ଟ କରନ୍ତି । ରାଜା ବିଜେ କଲେ ଅନ୍ୟ କରଣଙ୍କ ସହ ଉପସ୍ଥିତ ରହନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୧୬. ଚର୍ଚ୍ଚାଇତ କରଣ
ସେବକମାନଙ୍କୁ ଡାକହାକ କରାଇ ନିୟମିତ ରୂପେ ନୀତି ଚାଲୁ କରାନ୍ତି । ସେବକମାନେ ଶାଢ଼ି ବିନ୍ଧାଇବାବେଳେ ଚାଙ୍ଗଡ଼ା ମେକାପଠାରୁ ଶାଢ଼ି ନେଇ ପାଟଯୋଷୀ, ଭିତରଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ରଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ଶୂଦ୍ର ସେବକ ଶଢ଼ିବନ୍ଧ୍ୟାରେ ପଡ଼ିଆକରଣଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି । ପହିଲିଭୋଗ ମାସରେ ସେବକଙ୍କୁ ବଡ଼ି କଣ୍ଡେଇ ବାଣ୍ଟନ୍ତି । ଲେଖା, ପାଇକ, ପ୍ରଧାନୀ ଏହାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ କାମ କରନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ । ଏବେ ଏହି ସେବା ହେଉନାହିଁ ।
୧୧୭. ଦୟଣାପତ୍ରୀ
ଦମନକ ଉତ୍ସବ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ପତ୍ରୀ ସେବକ । ଏ ମଧ୍ୟ ଓଢ଼ଣ ଷଷ୍ଠୀ ଅଧିବାସ ଦିନ ଚାଙ୍ଗୁଡ଼ି ରେ ନୂଆ ଲୁଗା ଘୋଡ଼ ମାନ ରଖି ଭୋଗମଣ୍ଡପ ଘରେ ଅଧିବାସ କରାନ୍ତି । ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦିନ ବେଢ଼ା ସରିବା ପରେ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ବଢ଼ାଇ ଦିଅନ୍ତି । ପବିତ୍ର ଅଧିବାସୀ ଦିନ ୩ ଚାଙ୍ଗୁଡ଼ିରେ ପବିତ୍ର ରଖି ଖଟଶେଯ ଘରେ ଅଧିବାସ କରାନ୍ତି । ତା’ ଆରଦିନ ବେଢ଼ା ପରେ ପୁଷ୍ପାଳକଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
୧୧୮. ଚାଉଳବଛା କରଣ
ସକାଳ ଓ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ନିମନ୍ତେ ଚାଉଳ ଓ ମୁଗ ଏ ନିଜେ ବା ଲୋକ ଲଗାଇ ବାଛି ସଫା କରନ୍ତି । ମୁଗ ଭାଙ୍ଗି ଚୋପା କାଢ଼ି ସଫା କରନ୍ତି । ବଡ଼ପ ଘିଅ ଗୋଦାମରୁ ପୂର୍ବ ରାତିରୁ ସିଲ୍ ହୋଇ ଆସି ଏହାଙ୍କ ପାଖରେ ରହେ ।
ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା କରଣ ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନ୍ତ୍ରିକମିକା
୧୧୯. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ସେବା
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ପ୍ରକାରେ କେତେଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଙ୍କୁ ଉପସ୍ପଷ୍ଟ ମିଳିଅଛି । ସେମାନେ ଉପଚାର ଚାମର ସେବା, ଚାମର ସେବା ଓ ମଶାଲ, ଝାଡୁ ସେବା, ଆଲଟ ସେବା କରିପାରିବେ । କେତୋଟି ମଠ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନୀତି ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ସେମାନେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାନ୍ତି ଓ କେତେକ ମଠର ମହନ୍ତମାନେ ଉପଚାର ଚାମର ସେବା କରନ୍ତି । କେତେକ ମନ୍ଦିରର ଦେବଦେବୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବଯାତ୍ରା ଖେଇ ପାଆନ୍ତି । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନୀତି ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ମଠ ସଂପର୍କରେ ମଠ ଅଧ୍ୟାୟ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ।)
୧୨୦. ବେହେରାକରଣ
ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ୧୯୮୮ ମସିହାରେ ବେହେରାକରଣ ସେବାକୁ ପୁନଃ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି । ଶ୍ରୀ ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ଚ୍ୟାଉ ପଟ୍ଟନାୟକ ସଂପ୍ରତି ଏହି ସେବା କରୁଛନ୍ତି ।
ସେବାର ବିବରଣୀ- ଏହି ସେବକ ଦୈନିକ ନୀତି କିପରି ହେଲା ଷ୍ଟଙ୍କୁ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରଶାସକଙ୍କୁ ଜଣାନ୍ତି ।୪୨ ଦିନ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ସମୟରେ ଦକ୍ଷିଣଦ୍ବାର (ବେହରଣ ଦ୍ବାର) ଉପରେ ପାଳିଆ ପ୍ରତିହାରୀଙ୍କ ସହିତ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ଭିତର ଗାଆଣୀକୁ ତନଖି କରନ୍ତି । ଚନ୍ଦନ ଅର୍ଗଳିଠାରେ, ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଚାପ ଉପରେ ଓ ରଥ ଉପରେ ଚାମର ସେବା ଖଟନ୍ତି । ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଚାପରେ ସେବକମାନଙ୍କର ସେବା ତନଖି କରନ୍ତି ।
ଏମାନେ ଶ୍ରୀନଅର ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସହ ସଂପୃକ୍ତ କରଣ ସେବକ । ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ସେବକ । ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ।
ମନ୍ତବ୍ୟ : ସଂପ୍ରତି ନିମ୍ନଲିଖିତ ସେବା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ହେଉ ନଥିବା ଜଣାଯାଏ ।
ପନିକିପଟା, ଦଉଡ଼ିବଳା, ବୀଣାକାର, ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ, ଭିତର ଗାଆଣୀ, ସଂପ୍ରଦା ନିଯୋଗ, ମାଦେଳି, ପତର ବିନ୍ଧା, ଶଙ୍ଖୁଆ, କଳାବେଠିଆ, କୁମ୍ଭାର ବିଶୋଇ, ମାଳଚୂଳ, ବାଣୁଆ, ମାପସାଇତାକରଣ, ଚର୍ଜାକରଣ ।
(ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ: ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସେବାୟତଙ୍କ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଜନଗଣନା, ୨୦୦୫” ରିପୋର୍ଟ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ, ପୁରୀ)
ଉକ୍ତ ରିପୋର୍ଟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି- “ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଦୈନନ୍ଦିନ ନୀତି ରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଖରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେବା କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ସେବାୟତଙ୍କ ମୋଟ ସଂଖ୍ୟା ୨୦୪୦ । ସଂପୃକ୍ତ ସେବାୟତମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଦିନ ସେବାପାଳି ନଥାଏ । ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପାଳି ଦିବସରେ ତଥା ବେଢ଼ପତ୍ର ଅନୁସାରେ ସେବା କରିଥାନ୍ତି । ...ବ୍ୟାବସାୟିକ ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରସାଦ ରନ୍ଧନ ଓ ବିକ୍ରୀ କରୁଥିବା ସୂପକାରମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ନୀତିରେ ପାଳି ଥିବା ସେବକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇ ନାହିଁ । ଉପରୋକ୍ତ
ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ସେବା କରୁଥିବା ୨୦୪୦ ଜଣ ସେବକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକାଧିକ ସେବା କରୁଥିବା ସେବକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୪୫୮ ଏବଂ ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ସେବା କରୁଥିବା ସେବକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୪୦ ଜଣଙ୍କର ପାର୍ଶ୍ୱଦେବଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ସେବା ଅଛି । ଏହାଛଡ଼ା ୪୫ ଜଣଙ୍କର କେବଳ ମାତ୍ର ପାର୍ଶ୍ୱଦେବଦେବୀଙ୍କ ନିକଟରେ ସେବା ଅଛି ।”
ଅଧିକାର-ଅଭିଲେଖ ( ସ୍ୱତ୍ୱଲିପି)ରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସେବାର ବିତ ବିବରଣୀ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଅଛି । କିନ୍ତୁ ଏଥିରେ କେତୋଟି ସେବାର ଯେଉଁ ବର୍ଗୀକରଣ କରାଯାଇଛି, ତାହା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୩୭-ଅଣସର ସୁଧ ସୁଆର ଓ ସୁଧ ସୁଆର ସେବା’ । ଏହି ସେବା ପ୍ରକୃତରେ ଦୁଇଟି ପୃଥକ ସେବା, ଗୋଟିଏ ନୁହେଁ । *ଅଣସର ସୁଧ ସୁଆର ମାନେ ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କେତୋଟି ଦିନ ସେବା କରିଥାନ୍ତି କିନ୍ତୁ ସୁଧ ସୁଆରମାନେ ଦୈନନ୍ଦିନ ସେବା କରନ୍ତି । ସୁଧସୁଆରମାନେ ଦଇତାଗୋଷ୍ଠୀର ସେବକ ଓ *ଦଇତାପତି ନିଯୋଗର ସଭ୍ୟ । ଯଦିଓ ସୁଧ ସୁଆରମାନଙ୍କର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନିଯୋଗ ଅଛି ।
'୭୬-ସମ୍ପ୍ରଦା ନିଯୋଗ' ଏକ ସେବା । ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ସେବା ଯୋଗୁଁ ହୁଏତ ନିଯୋଗ ଶବ୍ଦ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । *ଦଇତା’ ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ସେବା । କିନ୍ତୁ ତାଲିକାରେ ନିଯୋଗ ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇନାହିଁ । ସମ୍ପଦା ନିଯୋଗ ସେବାର ଏବେ ପଚଳନ ନାହିଁ । ଉକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀର ଜନୈକ ସେବିକା କେବଳ ବର୍ଷକୁ ଥରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥିରେ 'ଯଶୋଦା ସେବା’ କରୁଛନ୍ତି । ଅଧିକାର-ଅଭିଲେଖରେ ଉଲ୍ଲେଖ ନଥାଇ ମଧ୍ୟ କେତେକ ପ୍ରାପ୍ୟ ପାଉଣା ସେବକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ଯଥା- ଦୈନିକ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳିଆ ପୁରସ୍କାର । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା କମିଟିର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଧିକାଂଶ ପାଳିଆ ସେବକଙ୍କୁ ପାଳିଆ ପୁରସ୍କାର ବା ଆର୍ଥିକ ପୁରସ୍କାର (ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ଅଧିକାଂଶ ସେବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । କେତେକ ସେବା ଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ଓ କେତେକ ଅଶାଢ଼ିବନ୍ଧା ।
ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ ଯାତ୍ରୀ ପରିଚର୍ଯ୍ୟା, ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଅନୁଦାନ ଓ ଆଟିକା ନେବାର ଅଧିକାର କେତେକ ସେବାୟତ ନିଯୋଗଙ୍କର ରହିଅଛି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଧାମକୁ ଆସୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଭାଷାଭାଷୀ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁଆତିଥେୟତା ପ୍ରଦାନ, ଦେବ ଦର୍ଶନାଦି ସହାୟତା, ରହଣି ବ୍ୟବସ୍ଥା, ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନରେ ଆପ୍ୟାୟିତ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସେବକ ସମାଜର ପୈତୃକ ଯାତ୍ରୀ ପଣ୍ଡାମାନଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ । ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ପରମ୍ପରା ସ୍ମରଣାତୀତ କାଳରୁ ପ୍ରଚଳିତ ରହିଆସିଛି ।